____________ ____________ ταξιδεύοντας: 90 ~ Πιερ Εμμανυέλ: Στην κοιλάδα του Αμφιάρειου

ταξιδεύοντας

Τρίτη 17 Νοεμβρίου 2009

90 ~ Πιερ Εμμανυέλ: Στην κοιλάδα του Αμφιάρειου


Pierre Emmanuel (1916-1984)
"έτσι άρχισε μέσα μου ο Ορφέας"

«Κάτω από τον τίτλο του δεύτερού μου βιβλίου, Ο Τάφος του Ορφέα, γράφτηκε μια λέξη που πολύ αργότερα κατάλαβα το συμβολισμό της: η λέξη συντρίμμι. Είκοσι πέντε χρόνων, παθιασμένος για μια Ελλάδα που την ονειρευόμουν από τον Χαίλντερλιν, έγραφα αυτή τη λέξη για να κάνω εικόνα, και το ποίημα, μόλο που είχε τελειώσει, φάνηκε κολοβωμένο αφού η ουσία του ήταν εκείνο που του έλειπε. Η μόνη τέλεια ομορφιά για μένα ήταν η ομορφιά των ερειπιώνων: ερειπωμένο, ένα έργο παύει να τελειώνεται, γίνεται απομεινάρι του απείρου. Έτσι, η δύναμη μιας λέξης δημιουργούσε δεύτερη βαθμίδα απουσίας: αθεράπευτη, ήταν κι αυτή ακρωτηριασμένη, θύμησα αποκλειστική, σπαρακτική. Με το να γίνει ο έρωτάς του αδύνατος, ο Ορφέας τον έκανε αιώνιο' όταν τούτος τον έσπρωξε στον Άδη, η Ευριδίκη άρχίζ' εκεί αιώνιαν ανυπαρξία. Η νοσταλγία φανερωνόταν ακόρεστη, γιατί δεν ήταν τίποτα, παρά μονάχα η ανακλητική μνήμη του τίποτα.


................Luc-Olivier Merson (1846-1920): ο Ορφέας και η Ευριδίκη

» Είμαι πενήντα χρόνων, και πιστεύω πως αποσπάστηκα από την ορφική λατρεία της νειότης μου. Όμως ένας ποιητής είν' άραγε ποτέ βέβαιος πως θ' απαλλαγεί από το ελάττωμά του και τη φυσική του αρετή: τη νοσταλγία;
[...]
Είκοσι χρόνια, ένας άτυχος έρωτας, μισο-πραγματικός, μισο-βιωμένος στ' όνειρο, και που στην πραγματικότητα ίσως ήταν μον΄χα όνειρο: έτσι άρχισε μέσα μου ο Ορφέας. Ένας ψυχολόγος θάβλεπε άνετα σ' αυτόν πως ο μύθος είναι η ίδια η θέση: ο Ορφέας συμβολίζει μια κατάσταση. Είναι ο μακρυνός εραστής, που επιφορτίζω αντί για μένα να κατακτήσει τ' απόλυτο, επομένως να υποκύψει στο απαγορευμένο. Ο λόγος του - ο δικός μου - ερωτεύεται το σύμπαν. Κάθε τι γίνεται μ' αυτόν σάρκα του Ορφέα, ή σάρκα που προμηνά τ' αγκάλιασμά του. Στο τραγούδι του τ' όνειρο παίρνει σάρκα, τον κορμό για την ανάπτυξη του ονείρου: αμφίβολος ερωτικός μεταμορφισμός (proteisme), γιατί η φαντασία ευφραίνεται σ' αμοιβαίες μεταμορφώσεις, Η Ευριδίκη είναι η θηλυκιά εικόνα του Ορφέα, ο Ορφέας η εικόνα της Ευριδίκης. Ο ποιητής βλέπει μονάχα καθρεφτίσματα στο σχέδιο της βαθειάς ψυχής που, για να γεννήσει τηναληθινή ταυτότητα, αποκαλύπτει έτσι το διφορούμενο αντρόγυνο. Εδώ πρόσχημα για τη συμβολική ενέργεια, δε φαίνεται να είναι μονάχα η πρώτη αγάπη, αλλά η αποτυχία της, που γεννήθηκε από το φόβο της γενετήσιας κοινωνίας, "αποζημιώθηκε με το πάρα πάνω" από ένα ερωτικό φάντασμα, το φάντασμα της Ευριδίκης που βρίσκεται παντού κι άπιαστο μέσα στον Ορφέα. Η αναζήτηση της Ευριδίκης συμβολίζει ανέφικτην επιστροφή στην παραδείσια αθωότητα, όπου δύο και ένα δεν διαφοροποιούνται: ο άδης είναι το ανέφικτο αυτού του γυρισμού, η μνήμη ακόρεστη το αγνοεί...


Jean Delville (1867-1953): Ορφέας

» Σ' αυτό το στάδιο του οικουμενικού ναρκισσισμού και της ακούραστης αχορτασιάς, ο Ορφέας είναι το δικό του είδωλο, αλλά ένας θεός ξεκομμένος από τον εαυτό του, και που δημιουργεί ακατάπαυτα από την ένδειά του ένα κόσμο-καθρέφτη που σ' αυτόν αγκαλιάζεται και ξεχνιέται. Με τον ανυπέρβατο διαχωρισμό του Ορφέα ανάμεσα στον εαυτό του και τον εαυτό του, ζωντανεύουν οι χαρές αυτής της διφορούμενης κοσμικής περίπτυξης, αρσενική ή θηλυκή ανάλογα με τις μορφές της, και ενώ περνά από μια απότομη ηδυπάθεια φρίκης στα θανατερά πεδία της νοσταλγίας... »

("Oρφέας" από το Cahier Pierre Emmanuel σε μετάφραση Αντιγόνης Βρυώνη-Χατζηθεοδώρου)

= = = = =


Αμφιαράειο ή Αμφιάρειο

O μύθος του Ορφέα που με την λύρα του κατάφερε να γλυκάνει την καρδιά του Άδη και της Περσεφόνης, συγκίνησε μουσικούς, λογοτέχνες και εικαστικούς καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Ο Πιερ Εμμανυέλ γράφει το κείμενο για τον "Ορφέα" του το 1966, εικοσιπέντε χρόνια μετά την έκδοση του ποιητικού του έργου "Ο τάφος του Ορφέα". Δώδεκα χρόνια αργότερα, όταν ο γάλλος ποιητής βρίσκεται στην Ελλάδα, φωτογραφίζεται στα ερείπια του ιερού προς τιμήν μιας άλλης χθόνιας θεότητας.



Είναι η ίδια χρονιά που γράφει:

Aς με καταφιλεί με τα φιλήματα του στόματός του
Έτσι ο θείος έρωτας εκφράζεται
Το σώμα είναι λοιπόν η συμπαντική γλώσσα
Τίποτα δεν μπορεί ν' αρθρωθεί τόσο καλά όσο εκείνο λέει
Γιατί δυστυχώς δεν του διδάξατε
πώς πρέπει να μπηχθείτε μέσα στη νύχτα
για να μάθετε μόνο αν ο άλλος υπάρχει
Κι άπληστ' αδράχνεστε και κάνετε να υποφέρουν
και να χαίρονται χωρίς να σα θωρούν κι εγκαταλείπεστε πάλι
Κάτω από τις συμβατικές σας μάσκες μαθαίρια
λησμονάτε την κοινωνημένη μυρουδιά του φίλου σας
αποχαιρετώντας με το κεφάλι, το χέρι μη τείνοντας.

Ας σε καταφιλεί με τα φιλήματα του στόματός του
Να σε φιλεί με λόγια του στόματός του
κι ας φτερουγίζουν τα φιλήματά του πάνω στο κορμί σου
Σα στρουθία που ραμφίζουν τριφύλλι
Κι ας είναι οι λέξεις του το λάδι κι η μυρουδιά
που απ' την επιδερμίδα σου πλάθουν το φέγγος της ψυχής
και σε κάθε διχάλωμα του δένδρου το στόμα του
στόμα μετανάστης σ' όλους τους κόσμους σου έχει φωλιά
Απ' όλους τους κόσμους σου σ' αποκαλύπτει το στόμα του
αφού προφέρει τα ονόματα όπως φιλήματα
Μέσα στην αρχική αυγή που ακρανοίγουν στόμα με στόμα
δυο πλάσματα συναρθρωμένα και το 'να από τ' άλλο αποσφραγισμένο.
...
(Una - μτφ: Κώστας Ε. Τσιρόπουλος)

= = = = =

Το ποιητικό ταλέντο του Pierre Emmanuel αναγνωρίζεται από τις πρώτες κιόλας ποιητικές συλλογές του - τις "Ελεγείες" και τον "Τάφο του Ορφέα" που εκδίδει σε ηλικία 24 και 25 ετών αντιστοίχως. Με τις επόμενες τρεις συλλογές του - "Jour de colère" του 1942, "Combats avec tes défenseurs" του 1945 και "La liberté guide nos pas" του 1946 -, επιβεβαιώνει την ποιητική και ουμανιστική δέσμευσή του με την Γαλλική Αντίσταση κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ εκτιμάται ιδιαιτέρως για το ενδιαφέρον και την άμεση συνεισφορά του στην οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος της Γαλλίας. Υπήρξε επισκέπτης καθηγητής σε αμερικανικά και καναδικά πανεπιστήμια, εξέδωσε περισσότερα από 50 βιβλία και συνέγραψε εκατοντάδες άρθρα. Eργάσθηκε ως δημοσιογράφος στην Le Monde, στην Le figaro καθώς και σε άλλα έγκυρα έντυπα, κέρδισε 5 μεγάλα λογοτεχνικά βραβεία και έλαβε 4 τιμητικά διδακτορικά διπλώματα από ισάριθμα μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Το 1968 εξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, παραιτήθηκε όμως το 1975 εις ένδειξιν διαμαρτυρίας για την εκλογή του συγγραφέα Φελισιέν Μαρσώ, για τον οποίο ελέγετο ότι είχε συμμετάσχει σε ναζιστικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ο Pierre Emmanuel υπήρξε ο μοναδικός στην ιστορία του θεσμού που παραιτήθηκε από μια τέτοια επιθυμητή και τιμητική θέση.

= = = = =

Στο μυστικό όνομα

Ω έρωτά μου κρατώ ανάμεσα στους ανθρώπους
σφραγισμένο τ' όνομά σου όμως μόνο εσένα τραγουδώ
Όπως κάτω απ' το χόρτο μια πηγή αστράφτει
που χωρίς ποτέ να σ' ονομάζω δεν ονομάζω
παρά εσένα σ' όλα όσα παίρνουν όνομα από μένα

Κάνε με παρόντα Να πάψω να περιμένω
ό,τι με τριγυρίζει περιμένοντας τον εαυτό μου
Δώσε στο μάτι μου να είναι ταπεινό απέναντι στα δάχτυλά μου
για να παίρνω εδώ αντί να στήνω
τρυπημένο δίχτυ με το βλέμμα πέρα

Για να πλάθω με τα χέρια μου μια γλώσσα
πνοή γεμάτη που με καταβαραθρώνει και με μεγαλώνει
Όσο πιο πολύ ανοίγεται μια καρδιά τόσο πιο πολύ δυσκολεύεται
Έτσι και για τον κόσμο όπου υψώνεται η εικόνα σου
που τον τρέφει κάνοντάς τον να πεινάει για σένα.


(μτφ: Όλγα Βότση)


Φωτογραφίες: img.radio.cz, 49gym-athin.att.sch.g και
από το βιβλίο "Τετράδιο Πιερ Εμμανυέλ"
Πίνακες:rastko.org.yu
Πηγή βιογραφικού: specialcollections.wichita.edu