____________ ____________ ταξιδεύοντας: 14 ~ Tζέημς Μέρριλ: Πόρος, Αθήνα, Σαντορίνη

ταξιδεύοντας

Κυριακή 20 Αυγούστου 2006

14 ~ Tζέημς Μέρριλ: Πόρος, Αθήνα, Σαντορίνη


James Ingram Merrill (1926 - 1995)
"ποιητής του έρωτα και της απώλειας"


Προς τιμήν της Ελλάδας

Φως εισήλθε μέσα στην ελιά
Κι έγινε λάδι. Η βροχή έκανε τους τεράστιους χλομούς βράχους
Να λάμπoυν από μέσα. Το φεγγάρι μετέτρεψε τα μαλλιά του σε λευκά,.
Που κατόπιν βάδισε μακριά ανάμεσα απ' τις κολόνες,
Τα μάτια προφυλάσσοντας. Παντού γύρω
Στην εξοχή υπήρχαν αρχαίες ιδέες
Που βρίσκονταν να κείτονται ανοιχτές στης φύσης τα στοιχεία.
Από τα σπίτια των θεών μονάχα
Μία ελάσσων συνθήκη εδώ κι εκεί
Να ισορροπεί τον ουρανό των ακίνητων άστρων
Πάνω από ένα Δωρικό κιονόκρανο. Τα υπόλοιπα
Κείτονται σκορπισμένα, οι ραβδωτοί τους κίονες βυθισμένοι σχεδόν στα κυκλάμινα
Ή βαθιά στου νερού την σαρκαστική διαύγεια
Που μετά βίας με συνέδραμε
Την επόμενη εβδομάδα, όταν σάλπαρα για την πατρίδα.
Μα πού βρίσκεται η πατρίδα - σ' αυτά τα τείχη;
Σ' αυτά τα μέλη; Στο σπάνιελ ετούτο καταγής
Στoν ύπνο του που τρέχει, πού να φτάσει;
Είναι φθινόπωρο. Τους επισκέπτες αυτούς δεν τους
Εχω καλέσει, τους φλύαρους και λεπτεπίλεπτους, που πίνουν τα ποτά μου.
Επιστpέφoντας απ’ έναν περίπατο βρίσκω
Τα μπουκάλια γεμάτα θλίψη, το ίδιο το δωμάτιό μου
Αλειμμένo με τον συλλογισμό των μακρινών κωνείων.
Κάποιες μέρες καταφεύγω στο όνειρο
Πίσω στην απροφύλακτη βεράντα των παρθένων
Απλώς και μόνο για να βρω τις προ-προ-προγιαγιάδες μου
Στητές εκεί, να περιεργάζονται
Μια γυάλα από κόκκινο κρύσταλλο Βοημίας.
Σαν δυναμώνει και σβήνει, προσκαλώ
Χάριτες, Ερινύες, Μοίρες, ξαποσταλμένος
Στης χώρας μου τη θέρμη, τους φωτεινούς διαδρόμους, με ήλους
Καθηλωμένος στο παραπέτασμα, και τίποτα που να βαστά να μην έχει απομείνει.
Δείχνoυν ανήσυχες να μάθουν
Τι επαληθεύει τον παράδεισο τη σήμερον ημέρα.
Άρχισα να τους εξηγώ πως μέσα σ' ετούτη την απέραντη φωτιά
Κι άλλα μέταλλα βρίσκονταν - όπως, η Τέχνη, το Κοινό Αίσθημα,
Η Άγνοια, τα Οικονομικά, του Εαυτού η Αγάπη,
Του Εαυτού το Μίσος, κι άλλα αμέτρητα,
Καθένα τους φλεγόμενο για νιώση, καθένα τους ολόψυχα δοσμένο
Να μας απαλλάξει από το χείριστο' πόσο λίγο τα εμπιστεύομαι
Όπως εξίσου θα έπρεπε κι αυτές τις κυρίες' πόσο ζητάω
Τα Ουσιώδη: αλάτι, κρασί, λάδι, το φως, την κραυγή
Όχι! Να σας ονομάσω δεν πρόφτασα,
Και ιδού, με μιας στέκεστε μπροστά μου ολόκληρα,
Βαλμένα στη σειρά, τα Ουσιώδη,
Ντυμένα ωσάν τις καρυάτιδες τις αδελφές σας
Η ωσάν επιτύμβιοι άγγελοι που ζηλεύετε τα δικά τους κεφάλια,
Με κυματιστά χτενίσματα, χείλη φθαρμένα, ραγισμένα από τη λέρα,
Και μάτια τέλεια ξασπρισμένα κάτω από τον απέραντο
Τσίγκινο και ορειχάλκινο βόρειο ουρανό...
Ας μείνετε λοιπόν. Ίσως το σύστημα
Έχει ανάγκη από καλή διάθεση. Αυτό το πρώτο πoτήρι που κατεβάζω
Στην τελευταία φορά
Που έφαγα και ήπια σ' εκείνον τον αρχαίο κόσμο. Μακάρι
Επίσης τα νoήματά του να διασώσω, και τα δικά μου.

Mετάφραση: Γιάννης Λειβαδάς

O Τζέημς Μέρριλ, αποδεχόμενος πρόσκληση του Κίμωνα Φράιερ, που τότε έμενε στον Πόρο, έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1950. Στον Πόρο γράφει το βιβλίο "THE (DIBLOS) NOTEBOOK"

«Όσο έγραφα το βιβλίο είχα την εντύπωση πως η πραγματική ζωή το είχε διαποτίσει επικίνδυνα.» γράφει ο Τζέημς Μέρριλ στον επίλογο του βιβλίου του. «Μεγάλο μέρος του, γράφτηκε έξω, μεσοκαλόκαιρο, σε μέρος σκιερό της έξοχης παραλίας του Πόρου, του νησιού όπου είχα επισκεφθεί τον Κίμωνα Φράιερ και την Μίνα Διαμαντοπούλου στο πρώτο μου ταξίδι στην Ευρώπη, 14 χρόνια πριν. Ασφαλώς, ο Κίμων κι εγώ δεν είμασταν ετεροθαλή αδέλφια. Κανείς μας δεν είχε μητέρα στο Τέξας. Η "Λουσίν" μπήκε λαθραία από ένα εντελώς διαφορετικό κομμάτι της ζωής μου, και ο "Άρθουρ Όρσον" είναι βασισμένος σε έναν ιδιότροπο γέρο που γνώρισα στην Αθήνα, και που δεν είχε καμία απολύτως σχέση με αυτήν την ιστορία.»:

Σ' έναν μικρό κάβο συνάντησε τον Ορέστη. Περπατούσε μακριά απ' τη Χώρα. Από τις δυο του πλευρές απλωνόταν κάτι σαν χιτώνας, τα χρώματά του στο λευκό και της πέτρας, έπεφταν στ' ακύμαντα νερά του λιμανιού.

«Συγγνώμην», είπε. «Ζείτε εδώ; Ψάχνω την Κοιμωμένη.»

Τα ελληνικά του, στρωτά αλλά με λάθη, την έκαναν να τον κυττάξει προσεκτικά.
«Α» είπε τελικώς, «η καλύτερη θέα όμως είναι από τη Χώρα. Κανείς δεν στο έδειξε; Πρέπει να γυρίσεις πίσω.»


απόδοση: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου



Τέσσερα χρόνια πριν, ο Κίμων Φράιερ είχε εκδόσει στην Αθήνα την πρώτη ποιητική συλλογή του Τζέημς Μέρριλ, τον "Μαύρο Κύκνο". Ο Μέρριλ ήταν είκοσι χρόνων και μόλις είχε τελειώσει την στρατιωτική θητεία του.

Image Hosted by ImageShack.us

Το βιβλίο, που είχε εκδοθεί από τον "Ίκαρο" σε 100 μόνον αντίτυπα, έχει μεγάλη συλλεκτική αξία και θεωρείται ένα από τα σπανιότερα του 20ού αιώνα.



==================

Το 1960, ο Τζέημς Μέρριλ, έρχεται πάλι στην Ελλάδα και τέσσερα χρόνια αργότερα αποκτά δικό του σπίτι στους πρόποδες του Λυκαβηττού όπου, μέχρι το 1982, περνά τους μισούς μήνες του χρόνου μαζί με τον σύντροφό του -και λογοτεχνικό συνεργάτη του-, συγγραφέα Ντέηβιντ Τζάκσον.

Image Hosted by ImageShack.us
Ο Λυκαβηττός όπως καθρεφτίζεται στη γυάλινη πρόσοψη του κτιρίου της Παν/μίου και Κοραή.

Ιδιόχειρο του J.Merril:
Image Hosted by ImageShack.us

O Merrill και ο Jackson μένουν μαζί για περισσότερο από σαράντα χρόνια και κινούνται μεταξύ της Αθήνας, του Kη Γουέστ και του Στόνινγκτον.

David, half in love and half in pain:
Missing the point, we dipped
our pens - but who can read such flowing script?
To the heart humbled, words are vain.

J.M.
====================

"Συχνά σκεπτόμουν ότι ήταν ο ευτυχέστερος γάμος που γνώριζα", γράφει στο βιβλίο της "Familiar Spirits" η Alison Lurie που γνώριζε τους δύο άνδρες από το 1950.

Απόψε βγήκαν και περπάτησαν πάνω στα χαλίκια.
Το πάρτυ τελειώνει. Είναι φθινόπωρο
του 1931. Αγαπιούνται ακόμα.

J.M.

Mετάφραση: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου

Image Hosted by ImageShack.us
George Wittenberg: Poet’s House
(το σπίτι του Μέρριλ στο Key West)

«Στην αρχή είδα αυτό το πολύ γλυκό εξοχικό σπίτι με την μικρή μπροστινή αυλίτσα. Έπειτα καθώς το σχεδίαζα και το χρωμάτιζα, ένιωθα ότι κάτι ιδιαίτερο είχε συμβεί σ' αυτήν την αυλή, σ' αυτό το σπίτι. Αργότερα έμαθα ότι ανήκε στον μεγάλο ποιητή...» - G.Wittenberg.

==================



Μια ανανέωση

Χρησιμοποίησα κάθε τέχνασμα
για να σε συγκινήσω, ψέμματα, κόπωση,

ακόμη κι αυτό το πάθος,
μα τώρα βλέπω μόνη λύση τον οριστικό χωρισμό.
Προσθέτω πως είμαι πρόθυμος να επωμισθώ την ευθύνη.
Συγκατανεύεις. Ο φθινοπωρινός αέρας


ξαφνικά δυναμώνει, αγριεύει,
ένα καθαρό βάζο με ξερά φύλλα δονείται ασταμάτητα.
Κοιτάζουμε ακίνητοι. Όταν μιλάω και πάλι
ο έρωτας θάβεται μέσα μου βαθιά, για πάντα
.

Mετάφραση: Χάρης Βλαβιανός


Steve Walker: Black, White, Blue, Grey Day

==================

H Καλντέρα της Σαντορίνης
...

Νότια απ' το μπαλκόνι μου η θέα γαληνεύει.
Μπροστά από τους κύβους και τους θόλους, τα μεστά αμπέλια
κατηφορίζουν προς τη μαύρη ηφαιστειακή αμμουδιά
και την αργυρόλευκη λάμψη της θάλασσας του Σεπτέμβρη.
J.M.

Mετάφραση: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου

Image Hosted by ImageShack.us

Πάντα η ίδια παλιά ιστορία –
ο Πατέρας Χρόνος και η Μητέρα Γη,
ένας γάμος πάνω στους βράχους.

J.M.

Mετάφραση: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου

==================

Μια αφιέρωση

Χανς, υπάρχουν στιγμές που το μυαλό ολόκληρο
μεταμορφώνεται σε δυο μάτια δακρυσμένα, ή δυο χείλη
που χωρίζουν για να πιουν απ’ τη βαθιά πηγή ενός θανάτου
δίχως να πρέπει τη δροσιά του ακόμη να κατανοήσουν.
Αυτές είναι οι στιγμές, οι μόνες, που ένας άγγελος μπαίνει
στο μυαλό, όπως ο βασιλιάς στα ρούχα
του φτωχού γιδοβοσκού, για να μοιράσει τα ελέη του.
Υπάρχουν στιγμές που οι λέξεις δεν είναι παρά στόμα
που πιέζει απαλά και ταπεινά το χέρι του αγγέλου
.

Mετάφραση: Χάρης Βλαβιανός

==================

Από ένα σημειωματάριο

Η λευκότητα κοντά και μακριά.
Κρύο, σιωπή…
Η πρώτη λέξη σταματάει
τη χιονοθύελλα, βγαίνει
έξω στη νωπή
ειλικρίνεια. Δεν ρωτάς πια.


Mετάφραση: Χάρης Βλαβιανός

Image Hosted by ImageShack.us
Φωτογραφία του J.M. από τον Στάθη Ορφανό

==================

«Επί μία εικοσαετία ο Μέριλ περνούσε ένα χρονικό διάστημα στην Ελλάδα και οι στίχοι του αυτής της περιόδου εμπεριείχαν ελληνικά στοιχεία. Καθώς δε στην πορεία του επεκτείνει και διευρύνει τη σχέση του με την Ελλάδα γίνεται σχεδόν ένας έλληνας ποιητής. Ετσι εξηγείται το γεγονός ότι δεν είναι ακατανόητο πως ποιήματα όπως ο "Μινώταυρος" ή το "Βίαιο Ποιμενικό" θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί από έλληνες ποιητές... - Χέλεν Βέντλερ

(Η ελληνικότητα ενός μεγάλου αμερικανού ποιητή -
του Ντίνου Σιώτη από το ΒΗΜΑ, 9/2/2003)

Βίαιο ποιμενικό

Πέρα από την Αρκαδία επιτέλους,
φτερό, οπλή, ένα πλάσμα με προορισμό,
φιδίσια κραυγή περηφάνειας
και αγκομαχητό τρόμου
χαμένο στο ουράνιο τόξο, να είναι ένα
και με τον βοσκό
που ακόμα κοιτάζει ψηλά, που κατάλαβε
και δεν μεταμορφώθηκε σε πέτρα


Mετάφραση: Χάρης Βλαβιανός

==================

Μάνος Καραστεφανής

Κανένας απ’ τους κολλητούς μου στον στρατό
δεν με φώναζε με τ’ όνομά μου -
μόνο ο «Στυλάτος» ή το «Μοντελάκι».
Ένα φίλο είχα, το σώμα μου,
.
και τα βράδυα στο γυμναστήριο
παλεύοντας με κάποιο άλλο,
το χρησιμοποιούσα για
ν’ απομακρυνθώ απ’ αυτόν.


Γιατί σιωπάς;
Σου έφερα λίγο λευκό τυρί
απ’ το νησί μου, και τη φωνή
της θάλασσας σ’ ένα κοχύλι.


Mετάφραση: Χάρης Βλαβιανός

==================

Κούτσουρο

Έπειτα όταν η φλόγα χωρίστηκε στα δυο σαν μονοπάτι απρόσμενο
λαχάνιασα και σκόνταψα, και μίκρυνα.
Σύννεφο πυκνό ανεβαίνει γοργά, γάζα από στάχτη,
αγαπημένο φως σ’ όλο τον δρόμο προς την ανυπαρξία,
τι θα μπορούσε να βγει από σένα παρά φως κι αυτό;

Mετάφραση: Χάρης Βλαβιανός

==================

Χρόνος ξανακερδισμένος

Αποχαιρέτησε την παιδική ηλικία, αυτό το καταφύγιο της θλίψης.
Τέλειωσε, χύσε τα δάκρυα που σου αναλογούν. Μη σκέφτεσαι
το νεκρό σκυλί, το χαμένο παιχνιδάκι. Μπορείς τώρα να πενθείς
στις κηδείες – οπουδήποτε. Μη σκέφτεσαι ούτε
εκείνα τα πρώτα ενενήντα δευτερόλεπτα που έχασες,
πενήντα τρία χρόνια πριν, από μια τρίτης κατηγορίας όπερα
που έκτοτε δεν έχει αναβιώσει. Την ΕΝΟΧΗ που ένιωσες,
φθάνοντας κι αυτήν να την προσθέσεις στον μακρύ κατάλογό σου!


Και να γιατί, αυτό το τελευταίο πρωινό, όταν ανοίγω
στα FM, καθ’ οδόν προς το Οracle,
και ακούω τον εκφωνητή να λέει
(αόρατα ξαναϋφαίνοντας το ξεραμένο ράμα),

«Θ' ακούσετε τώρα την Οβερτούρα
από το ξεχασμένο έργο Μignon του Ambroise Thomas»,
χαρά (λέξη σκουριασμένη από την αχρηστία)
με πλημμυρίζει αγνή και κερδισμένη
.

Mετάφραση: Χάρης Βλαβιανός

==================

Ακόμα και στα πιο προσωπικά ποιήματα του Μέριλ, ο αναγνώστης δεν είναι βέβαιος αν μιλάει ο Μέριλ ή μια περσόνα. Τα περισσότερα από τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται από έναν τόνο ειρωνικής απόστασης, η οποία, σε ορισμένους λογοτεχνικούς κύκλους - όπου οι υψηλοί τόνοι αποτελούν τον κανόνα (Γκίνσμπεργκ [βλ.18] κ.ά.) - προσλαμβάνεται ως ένδειξη ακραίας, μολονότι κομψής παρακμής. Η μεγαλοαστική καταγωγή του, τα αμύθητα οικογενειακά πλούτη (γιος του Τσαρλς Μέριλ, ιδρυτή του κολοσσού της Γουώλ Στρητ, της τράπεζας Μέριλ Λιντς), η προνομιακή του θέση στην αμερικανική κοινωνία δεν μπορούσαν, εξάλλου, παρά να επιτείνουν αυτή την εντύπωση.

Όταν τόσο πολλοί συγγραφείς δεν διστάζουν να καταβυθίσουν τον αναγνώστη στην άβυσσο της βασανισμένης τους ψυχής, [...] ο Μέριλ επιλέγει να είναι προσωπικός χωρίς να γίνεται ποτέ εξομολογητικός' ίσως γιατί ο φυσικός, ηθικός και αισθητικός του κόσμος συγγενεύει περισσότερο με αυτόν του Προυστ παρά του Μπωντλέρ, με του Χένρυ Τζέημς παρά του Γουϊτμαν, με του Καβάφη -τον οποίον ο Μέριλ αγαπούσε ιδιαίτερα- παρά του Σικελιανού. Πρόκειται για τον κόσμο, στον οποίο, για να χρησιμοποιήσω ένα στίχο του Μέριλ «φως μπήκε στην ελιά και ήταν λάδι» ("Αναζητώντας την Ελλάδα") - μια «κάμαρα ανθοφορίας» όπου «ούτε ένα πέταλο δεν χάνεται» ("Μικρή Πλάνη") - Χάρης Βλαβιανός - περιοδικό "ΠΟΙΗΣΗ", (τ.6 φθινόπωρο-χειμώνας 1995)

==================

* * Βraving the Elements – Bραβείο Bollingen
* * Divine Comedies – Βραβείο Πούλιτζερ

Image Hosted by ImageShack.us

* * Νights and Days – Kρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας
* * Mirabell: Book of Numbers - Kρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας
* * The Inner Room – Eθνικό Βραβείο Ποίησης



An inner room,από το σπίτι του ποιητή στο Stonington:

Image Hosted by ImageShack.us

Είχα περάσει τόσο καιρό χωρίς έρωτα
που μετά βίας καταλάβαινα τι συλλογιζόμουν.

Όπου έκρυψα το πρόσωπό μου, το χάδι σου, φευγαλέο και πολυέλεο,
σκέπασε τα μάτια μου. Ένας Θεός ρούφηξε την ανάσα από τα χείλη μου.
Aν ήταν παραίσθηση, θα 'θελα να κρατήσει πολύ
.
J.M.

Mετάφραση: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου

Image Hosted by ImageShack.usImage Hosted by ImageShack.usImage Hosted by ImageShack.us
...
Αλλά ήσουν παντού πλάι μου, καλυμμένος,
σαν να μην υπήρχες,
στο γέλιο,
στον πόνο και
στον έρωτα.
J.M.

Mετάφραση: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου


Steve Walker – The Geometry of a day

==================

«Στην πραγματικότητα δεν μου αρέσει το μεγάλο κοινό. Σκεφθείτε πόσα πράγματα πρέπει να κάνει κανείς γι αυτό. Με ενδιαφέρει περισσότερο να κερδίσω τον έναν και ιδανικό αναγνώστη. Γιατί λοιπόν να βάλω δυναμίτη σε ολόκληρη τη λίμνη προκειμένου να πιάσω αυτόν τον μοναδικό ασημένιο κυπρίνο; Προτιμώ να βρω ένα δόλωμα μόνο γι αυτόν J.M.

Image Hosted by ImageShack.us
πορτραίτο από τον Krzysztof Jung

«I didn't know how to love, I didn't know how to live, but I did know how to write a poem. Did once and didn't now
James Merrill, 1994




Πίνακες: stevewalkerart.com, wydawnictwoa5.pl
Φωτογραφίες: library.wustl.edu, orphanos.com, rart.com,

smugmug.com, olympia.nl, sviastonington.org, uiuc.edu,
stoningtonct.com, artsandletters.org, meatmkt.com
Εξώφυλλα βιβλίων: poets.org, bookcloseouts.com,

amazon.com, encyclopedia.thefreedictionary.com.

- Tα ποιήματα σε μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού, τον οποίο και
ευχαριστώ για την βοήθεια και τις πληροφορίες που μου παρείχε,
είναι από το τ. 6 της «Ποίησης»

- Το ποίημα "Προς τιμήν της Ελλάδας" είναι από την Ανθολογία
αμερικανικής ποίησης του εικοστού αιώνα
- εκδ. Ηριδανός, 2007


Aκόμα:
- ο Tζέημς Μέρριλ στην Κίχλη
- Επιστολή του Κίμωνα Φράιερ προς τον Τζέημς Μέρριλ, στο γράμμα σε χαρτί