107 ~ Φρεντρίκα Μπρέμερ: Στον καθαρό σαν τον άνεμο της ελευθερίας αέρα
Fredrika Bremer (1801-1865)
"εδώ που η ζωή σφύζει από ελπίδα,
παρελθόν, παρόν και μέλλον"
«...θέλω να εγκαταλείψω σύντομα την Ελλάδα και να επιστρέψω στη βορεινή μου πατρίδα, που ο συννεφιασμένος της ουρανός, οι μακρείς χειμώνες κτλ, δεν μας παραπλανούν να πιστεύουμε ότι η ζωή είναι τόσο γοητευτική κι ωραία.
Ωστόσο, χαίρομαι που μπορώ να πω στους συμπατριώτες μου, άνδρες και γυναίκες εκεί πάνω στο μακρινό Βορρά τα εξής: αν κάποιος από σας υποφέρει στην ψυχή ή στο σώμα εξαιτίας του βόρειου ψύχους ή από τα βάρη της ζωής, τότε στείλτε τον εδώ κάτω!...
Εδώ που ο αέρας είναι καθαρός σαν τον άνεμο της ελευθερίας, ο ουρανός ασυννέφιαστος σαν την κατοικία των θεών। Εδώ, που οι ναοί και τα εκκλησάκια πάνω στους βράχους στρέφουν το βλέμμα τους προς τον ουρανό, όπου βουνά και πελάγη ανοίγουν πλατιούς, πολύχρωμους ορίζοντες για το μάτι, τη σκέψη και τις αισθήσεις, εδώ που η ζωή σφύζει από ελπίδα, παρελθόν, παρόν και μέλλον!...» - F. Bremer
από το βιβλίο του Στούρε Λίννερ "Μια Σουηδέζα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα"
μετάφραση: Χρήστος Παππάς
Σκόπελος: Ο Άγιος Ιωάννης
Η Φρεντρίκα Μπρέμερ δεν επισκέφθηκε μόνον τους ναούς και τα εκκλησάκια πάνω στους βράχους. Με κάθε μέσον της εποχής, γαϊδουράκια, μουλάρια ή άλογα, με την βασιλική θαλαμηγό ή με μικρά καΐκια - και πολλές φορές περπατώντας σε κακοτράχαλα μονοπάτια υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες -, ταξίδεψε σ' όλη την τότε Ελλάδα, μεσογειακή, παράκτια και νησιωτική, συλλέγοντας υλικό, εντυπώσεις και εμπειρίες που μετέφερε στο βιβλίο της Η ζωή στον Παλιό Κόσμο. Τόσο κατά την παραμονή της στην Αθήνα - φιλοξενείται στο σπίτι του ζεύγους Χάνσεν, στον Λυκαβηττό -, όσο και στα ταξίδια της, όλες οι πόρτες είναι ανοιχτές για την Φρεντρίκα. Συναναστρέφεται κοινωνικά με ανθρώπους κάθε τάξης, συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, διασκεδάζει χωρίς διακρίσεις - σε εκδηλώσεις του παλατιού ή σε νησιώτικα βαφτίσια -, θαυμάζει τους ισχυρούς δεσμούς που ενώνουν τα μέλη της ελληνικής οικογένειας, προβληματίζεται με την θέση της ελληνίδας γυναίκας στην κοινωνία, πλουτίζει τις γνώσεις της, εντυπωσιάζεται από την φύση, τις καλλιέργειες και την ελληνική χλωρίδα, έρχεται αντιμέτωπη με την δυστυχία, συμπάσχει και φροντίζει τους χανσενικούς όταν τους επισκέπτεται στην απομόνωσή τους. Μαθαίνει αρκετά ελληνικά για να ανταποκρίνεται στην καθημερινή συνεννόηση και αξιοποιεί τις ευκαιρίες που έχει για άμεση επαφή με την ελληνική τέχνη, την ελληνική λογοτεχνία και σύγχρονα ιστορικά πρόσωπα.
Στην Ελλάδα έρχεται μετά το ταξίδι της στην Παλαιστίνη και την Κωνσταντινούπολη με πρόθεση να παραμείνει λίγες εβδομάδες, μένει όμως για δύο χρόνια. Είναι η εποχή που η Αθήνα, έχοντας ανακηρυχθεί από το 1834 πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, αρχίζει να αλλάζει μορφή και από χωριό να μεταμορφώνεται σε πόλη. Αγαπημένοι περίπατοι της Φρεντρίκα είναι οι βόλτες στον σημερινό Εθνικό Κήπο, στην Ακρόπολη, στην οδό Πατησίων, στην παραλία του Φαλήρου. Οι σταθμοί του ταξιδιού της στην Ελλάδα πολλοί: Σύρος, Τήνος, Δήλος, Ρήνεια, Νάξος, Πάρος, Ίος, Σίκινος, Σαντορίνη. Πόρος, Τροιζήνα, Ναύπλιο, Επίδαυρος, Κόρινθος, Μέγαρα, Ελευσίνα. Αράχωβα, Δελφοί, Άμφισσα. Πικέρμι, Μαραθώνας, Θήβα, Χαλκίδα και στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Θεσσαλία - Τέμπη, Βόλος, χωριά Πηλίου. Άργος, Τρίπολη, Μυστράς, Σπάρτη.
«Τίποτε κατά τη διάρκεια της τριετούς παραμονής μου εδώ δεν μου ήρθε τόσο ξαφνικά και τόσο απίστευτα, όσο η αίσθηση του να βρίσκομαι στη Σπάρτη... την πατρίδα του Λυκούργου και του Λεωνίδα... το αντικείμενο του θαυμασμού και της καταγοήτευσής μου στα παιδικά μου χρόνια και κατά την πρώτη μου γνωριμία με την ιστορία της Ελλάδας».
Όμως η Φρεντρίκα δεν πάσχει από αρχαιολατρεία και δεν ενδιαφέρεται να ασχοληθεί ιδιαιτέρως με τα αρχαιολογικά αξιοθέατα. Παρατηρεί προσεκτικά και καταγράφει. Διαπιστώνει την προβληματική σχέση του λαού με τους βασιλείς Όθωνα και Αμαλία, απορεί με τους ατελείωτους χορούς του παλατιού και αναρωτιέται ποιος ο λόγος για τόση πολυτέλεια όταν η Ελλάδα είναι ακόμα τόσο φτωχή. Όταν στις 15 Δεκεμβρίου του 1859 συναντά τον Κωνσταντίνο Κανάρη ξέρει ήδη τους άθλους του: «έρχονται οι Έλληνες», της έλεγε με ικανοποίηση ο πατέρας της κάθε φορά που του πήγαιναν εφημερίδες στον καιρό της επανάστασης και της διάβαζε τα κατορθώματά του. Στην μελέτη της για τον μακροχρόνιο και ηρωικό απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων που όπως γράφει «ενέπνευσε κι άλλες μειονότητες να ξεσηκωθούν», η Φρεντρίκα Μπρέμερ περιγράφει την διακυβέρνηση των Τούρκων ως «απύθμενο πυθμένα της δυστυχίας». «Κάθε μορφή δημόσιας ζωής εξαφανίστηκε, εκμηδενίστηκε κάθε πρόοδος, κάθε κίνηση ακινητοποιήθηκε. Η σιωπή και η νύχτα άπλωναν τα πέπλα τους πάνω απ' αυτό το πρόσωπο, που άλλοτε στο παρελθόν λαμποκοπούσε». Η Φρεντρίκα Μπρέμερ δεν είναι η τυπική ξένη επισκέπτρια με την περιέργεια του τουρίστα, αλλά μία γυναίκα που ενδιαφέρεται για ουσιαστική επαφή με την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα παράλληλα με την διείσδυση στην κλασική σκέψη.
__ __ __ __
Χριστουγεννιάτικο παζάρι στο Τούρκου
Η Φρεντρίκα Μπρέμερ, συγγραφέας και πρωτοπόρος της γυναικείας χειραφέτησης στη χώρα της, με αγώνες για ισότητα και ελευθερία, γεννήθηκε το 1801 στο Τούρκου, την παλαιότερη πόλη της Φινλανδίας, που βρίσκεται στη νοτιοδυτική ακτή της χώρας, στις εκβολές του ποταμού Άουρα [φωτ.], και σε ηλικία τριών ετών, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Στοκχόλμη. Το 1828 κάνει το ντεμπούτο της ως συγγραφέας με μία σειρά από νουβέλες που κυκλοφορoύν ανωνύμως, στην συνέχεια σπουδάζει φιλοσοφία και θεολογία, και το 1840 ήταν ήδη αναγνωρισμένη συγγραφέας στη χώρα της και είχε μεταφρασθεί σε πολλές γλώσσες. Οραματιζόταν μια οικογένεια που θα επέτρεπε στη γυναίκα να αναπτύξει την προσωπικότητα και τα ταλέντα της και που ο άνδρας δεν θα είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Πολιτικώς ήταν φιλελεύθερη, αλλά, ταυτόχρονα (και παραδόξως, θα συμπλήρωνα) συμπαθούσε και τις σοσιαλιστικές ιδέες του αγγλικού εργατικού κινήματος. Από το 1849 ως το 1851 ταξιδεύει μόνη στην Κούβα και στις ΗΠΑ για να μελετήσει τον πολιτισμό τους και την θέση της γυναίκας. Γνωρίζεται με αμερικανούς συγγραφείς της εποχής, έχει συναντήσεις με ιθαγενείς, σκλάβους, κτηματίες-αφέντες, πόρνες, Κουακέρους, μέλη της θρησκευτικής σέχτας των Shakers και απογοητεύεται που διαπιστώνει ότι η περίφημη γη της επαγγελίας διατηρεί τον θεσμό της δουλείας. Πιστεύεται ότι είναι η πρώτη που έγραψε για την νέγρικη θρησκευτική μουσική (gospel).
H Eλβετία, η Ιταλία, η Παλαιστίνη και η Ελλάδα, είναι οι επόμενοι σταθμοί, του δεύτερου μεγάλου ταξιδιού της που κράτησε πέντε χρόνια (1856-1861). Τις εντυπώσεις της από αυτό το μεγάλο ταξίδι, τις καταγράφει σε ένα εξάτομο ημερολόγιο. - Κ.σ-Μ.
Ο ποταμός Άουρα
__ __ __ __
Βιογραφικό από το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ελευθερουδάκη, έκδοσης 1928 (τ. 3ος):
Βρέμερ (Φρεδρίκα Bremer). Σουηδή διηγηματογράφος και μυθιστοριογράφος της ρεαλιστικής σχολής (1801-1865), θεωρουμένη μάλιστα ως η πρώτη εισαγαγούσα τον ρεαλισμόν εις την σουηδικήν λογοτεχνίαν. Το πρώτον της έργον «Εικόνες από την καθημερινήν ζωήν» (1828), είνε σειρά διηγημάτων , εκ των οποίων το επιγραφόμενον «Η οικογένεια Η ....» εκρίθη αμέσως ως εκ των αριστουργημάτων της σουηδικής διηγηματογραφίας. Με τον αυτόν τίτλον εξηκολούθησεν η Β. να δημοσιεύει και άλλας σειράς διηγημάτων και μικρών μυθιστορημάτων, εν των οποίων «Οι γείτονες», θεωρείται ως το άριστον εκ των έργων της. Παραλλήλως προς την λογοτεχνικήν της δράσιν και με μεγαλύτερον ακόμη ζήλον και ενθουσιασμόν, ειργάσθη η Β. δια την βελτίωσιν της κοινωνικής θέσεως της γυναικός και την πολιτικήν και κοινωνικήν εξίσωσιν αυτής προς τον άνδρα. Τούτου δε του αγώνος αυτής ηυτύχησε να ίδη τας πρώτας επιτυχίας. Η ίδρυσις ειδικού διδασκαλείου θηλέων, ο καθορισμός των 25 ετών ως εποχής ενηλικιώσεως της αγάμου γυναικός και η υπό παρόμοιον ευνοϊκόν προς τας γυναικείας αξιώσεις πνεύμα μελέτη μεταρρυμιστική του αντιπροσωπευτικού συστήματος υπήρξαν τα πρώτα αποτελέσματα των προσπαθειών της. - Ι. Χρ.
__ __ __ __
Στις 26 Μαΐου του 1861 η Φεντρίκα Μπρέμερ ξεκινά το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα της.
«Αντίο, ωραία μου Ελλάδα!... χώρα του φιλόξενου, εργατικού ελληνικού λαού που αγαπάει την ελευθερία και αναζητεί τη γνώση. Αντίο, εκλεκτή χώρα, δίαυλε εξευγενισμού μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Παλιότερα έδωσες στην Ευρώπη ό,τι έδωσε σε σένα η Ασία, αφού προηγουμένως το δούλεψες αυτόνομα. Τώρα πάλι εσύ είσαι αυτή, διαμέσου της οποίας, οι ώριμοι καρποί της Ευρώπης θα πρέπει να διοχετευτούν προς την Ασία. Την κλασική παιδεία, το ωραίο και την πολύπλευρη ανάπτυξη που άλλοτε πρόσφερες ως ύψιστο δώρο στην οικουμένη, τα κατακτάς πάλι απ' την αρχή, όμως τώρα όχι πια ως το ύψιστο, αλλά ως μέσο προς την κατεύθυνση του υψηλού, του γενικότερου, του ανθρωπινότερου σκοπού».
- Tα κείμενα της Φρεντρίκα Μπρέμερ είναι από το βιβλίο του
Στούρε Λίννερ "Μια Σουηδέζα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα"
σε μετάφραση Χρήστου Παππά
εκδ. Άγγελος Σιδεράτος, 1997
- συλλογή πληροφοριών: Για το ταξίδι της στην Ελλάδα, από το ίδιο βιβλίο.
Βιογραφικά και λοιπά, από ξένες πηγές.
- Εικόνες, φωτογραφίες: fredrikabremer.net, panoramio.com,
theepochtimes.com, kotisivu.dnainternet.net
- Εξώφυλλα βιβλίων: amazon.com, buy.com
Στούρε Λίννερ "Μια Σουηδέζα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα"
σε μετάφραση Χρήστου Παππά
εκδ. Άγγελος Σιδεράτος, 1997
- συλλογή πληροφοριών: Για το ταξίδι της στην Ελλάδα, από το ίδιο βιβλίο.
Βιογραφικά και λοιπά, από ξένες πηγές.
- Εικόνες, φωτογραφίες: fredrikabremer.net, panoramio.com,
theepochtimes.com, kotisivu.dnainternet.net
- Εξώφυλλα βιβλίων: amazon.com, buy.com
Ετικέτες Αθήνα, Αττική, Στερεά Ελλάδα