____________ ____________ ταξιδεύοντας: 30 ~ Πιερ Βιντάλ Νακέ: "Το πιο ωραίο ταξίδι"

ταξιδεύοντας

Κυριακή 1 Απριλίου 2007

30 ~ Πιερ Βιντάλ Νακέ: "Το πιο ωραίο ταξίδι"


Pierre Vidal-Naquet (1930 - 2006)
«...για μένα η Ελλάδα υπήρξε ένα ωραίο ταξίδι. Το πιο ωραίο ταξίδι.»

Κυριακή 30 Ιουλίου του 2006, ο Πιέρ Βιντάλ Νακέ, έφυγε για ένα άλλο ταξίδι. Το πιο μακρυνό:

...ο ειδικός στην έρευνα της αρχαίας ελληνικής Ιστορίας, μελετητής της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας, ανατρεπτικός στις απόψεις του γύρω από τη δυτική διπλωματία σ' όλους τους πρόσφατους πολέμους (Βοσνία, Ιράκ, Παλαιστίνη, Λίβανος), Πιερ Βιντάλ-Νακέ, "έφυγε" από εγκεφαλικό επεισόδιο σε ηλικία 76 χρόνων. Μαχητικός μέχρι το τέλος ο εβραϊκής καταγωγής Βιντάλ-Νακέ είχε υπογράψει προ ημερών μαζί με άλλους διανοουμένους την έκκληση της εφημερίδας "Λιμπερασιόν" για ανάκληση της ισραηλινής επιθετικότητας στο νότιο Λίβανο.Ο Βιντάλ-Νακέ αφιέρωσε την επιστημονική του σταδιοδρομία στη μελέτη των αρχαίων κοινωνιών. Με ιδιαίτερο πάθος μελέτησε την αρχαία Ελλάδα σε όλες τις εκφάνσεις της (πολιτική, κοινωνική, πολιτισμική) συνοψίζοντας στο μνημειώδες δίτομο έργο «Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα» (που συνυπέγραψε με τον Ζαν Πιερ Βερνάν). - artopos.gr
= = =

...έσβησε μια δυνατή φωνή κατά των ιμπεριαλιστικών εγκλημάτων του Ισραήλ σε βάρος του παλαιστινιακού λαού. Ο εβραϊκής καταγωγής "υπερασπιστής όλων των αδυνάτων", κορυφαίος Γάλλος ελληνιστής, πανεπιστημιακός καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, πολυγραφότατος συγγραφέας Πιερ Βιντάλ - Νακέ, λόγω βαρύτατου εγκεφαλικού, πέθανε τα χαράματα της Κυριακής (30/7) και έτσι δεν έμαθε το μακέλεμα του λιβανικού λαού από το Ισραήλ και για την "ηρωδιακή", μαζική σφαγή δεκάδων νηπίων και παιδιών του Λιβάνου από τις αμερικανόσταλτες υπερβόμβες του Ισραήλ, ώστε να ξαναϋψώσει τη φωνή του.


Ο 76χρονος Π. Βιντάλ - Νακέ έχασε τους γονείς του στο στρατόπεδο του Αουσβιτς. Ουδέποτε, όμως, έχασε την ορθή κρίση του. Οπως είχε καταδικάσει τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους κατά του Βιετνάμ, της Αλγερίας, έτσι καταδίκασε και τη ΝΑΤΟική εισβολή στη Γιουγκοσλαβία και το Ιράκ. Υπεράσπιζε το δίκαιο αγώνα του παλαιστινιακού λαού, να έχει τη δική του, ανεξάρτητη πατρίδα και κατάγγελλε την προπαγανδιστική εκμετάλλευση του Ολοκαυτώματος από το Ισραήλ, για να δικαιολογεί και να συγκαλύπτει την επεκτατική του πολιτική και τη γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού. - εφημ. Ριζοσπάστης
= = =
Στις 31 Μαρτίου του 1999, εποχή της Νατοϊκής επίθεσης κατά της Γιουγκοσλαβίας, ο Πιερ Βιντάλ υπογράφει, μαζί με άλλους διανοουμένους, μια διακήρυξη με την οποία ζητείται ο άμεσος τερματισμός των βομβαρδισμών: "χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποστηρίζουν την αντιδραστική σερβική πολιτική στο Κόσοβο".
= = =
Στις 31 Οκτωβρίου του 2000, από τις στήλες της "Le Monde", μαζί με άλλους 11 γνωστούς διανοουμένους, καλεί τον πρωθυπουργό Ζοσπέν και τον πρόεδρο Σιράκ «να καταδικάσουν με μια δημόσια διακήρυξη» τη χρήση βασανιστηρίων από το γαλλικό στρατό στην Αλγερία και προσκαλούν «τους μάρτυρες, τους πολίτες να εκφραστούν πάνω σ' αυτό το ζήτημα, που θέτει σε δοκιμασία τον ανθρωπισμό τους»
= = =
Εφημερίδα Τα Νέα, 31/7/2006:
Να απομυθοποιεί. Να μη μένει ποτέ αιχμάλωτος των πηγών του. Να βλέπει τα πράγματα από απόσταση. Να μην παρασύρεται από πεποιθήσεις ή συμπάθειες. Αυτές ήταν οι βασικές αρχές του Νακέ ως ιστορικού. Και τις τήρησε ώς το τέλος. Ο «μαχητικός ιστορικός», όπως χαρακτήριζε τον εαυτό του, έφυγε τα ξημερώματα της Κυριακής σε νοσοκομείο της Νίκαιας όπου νοσηλευόταν σε κωματώδη κατάσταση ύστερα από εγκεφαλική αιμορραγία που υπέστη.
Ο γνωστός ελληνιστής γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1930 στο Παρίσι. Γιος του Λισιάν και της Μαργκό που πέθαναν στο Άουσβιτς επειδή ήταν Εβραίοι, είχε εξεγερθεί κατά του νόμου που θέσπισε το 1990 ο κομμουνιστής τότε υπουργός Ζαν Κλοντ Γκεϊσό ποινικοποιώντας την άρνηση του Ολοκαυτώματος, όπως και κατά πρόσφατου νόμου που προβλέπει να διδάσκονται στα σχολεία οι «θετικές πλευρές της αποικιοκρατίας». H Ιστορία δεν γράφεται με νόμους, έλεγε ο Νακέ.



Ο διευθυντής σπουδών στην Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών σπούδασε ιστορία και ειδικεύτηκε στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά και σε σύγχρονα θέματα όπως ο πόλεμος ανεξαρτησίας της Αλγερίας και το Ολοκαύτωμα. Στρατευμένος στην Αριστερά, δεν ξέχασε ποτέ ένα κείμενο του Σατομπριάν που του έδωσε να διαβάσει ο πατέρας του. «Μάταια προσπαθεί ο Νέρων. Ο Τάκιτος έχει ήδη γεννηθεί στην Αυτοκρατορία, εμφανίζεται λοιπόν ο ιστορικός που αναλαμβάνει την εκδίκηση των λαών», ήταν η φράση που τον σημάδεψε. Ο Νακέ διατήρησε αυτή την πλευρά του τιμωρού, του υπερασπιστή των αδυνάτων ώς το τέλος.

Το πρώτο του βιβλίο «H υπόθεση Οντέν» ήταν το δικό του κατηγορώ. Ήταν το 1957 και στην Αλγερία μαινόταν ο αγώνας της ανεξαρτησίας και η γαλλική καταστολή. Ο Μορίς Οντέν ήταν ένας νεαρός κομμουνιστής, ο οποίος απήχθη, βασανίστηκε και στραγγαλίστηκε από Γάλλους αλεξιπτωτιστές στο Αλγέρι και ανακοινώθηκε απλώς ότι αγνοείτο η τύχη του. H σύζυγος του Οντέν είχε γράψει τότε στον Νακέ που ήταν αντίθετος στον πόλέμο στην Αλγερία κι εκείνος ίδρυσε την Επιτροπή Μορίς Οντέν, ξεκινώντας την πρώτη του έρευνα «άμεσης ιστορίας».

«Ο αγώνας κατά των βασανιστηρίων ήταν η πρώτη μεγάλη υπόθεση της ζωής μου», έλεγε στη «Λιμπερασιόν». Παρά την εβραϊκή καταγωγή του, κάποτε τον είχαν κατατάξει μεταξύ των τριών μεγαλύτερων εχθρών του Ισραήλ στη Γαλλία εξαιτίας των φιλοπαλαιστινιακών θέσεών του. Ο Νακέ δήλωνε ότι δεν αντιπαθεί το εβραϊκό κράτος, αλλά την αποικιακή πολιτική του. «Πολεμώ την εθνικιστική ιδεολογία», είχε σημειώσει σε μια ιδιαίτερα επίκαιρη δήλωση. Διότι το τρομερότερο για τον Νακέ δεν ήταν να σφάλλεις, αλλά να πιστεύεις πως είσαι ο εκλεκτός λαός. [...]



«Ελλάδα, το πιο ωραίο ταξίδι»
«Κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να εξακολουθήσει το ενδιαφέρον για τα ελληνικά γράμματα», έλεγε ο ελληνιστής σε συνέντευξή του στα «NEA» (στον Μανώλη Πιμπλή) τον Φεβρουάριο. «Καμιά γενιά δεν εγκατέλειψε αυτή την κληρονομιά και θα ήταν οδυνηρό να συμβεί κάτι τέτοιο τώρα. Όχι γιατί δεν καταλαβαίνει κανείς τους ιατρικούς όρους. Τέτοιου τύπου επιχειρήματα είναι βλακώδη. Ούτε γιατί είναι ανυπέρβλητα τα κείμενα. Θα πρέπει να χρησιμοποιούμε επιχειρήματα ιστορικού, πόσο σημαντική ήταν η Αρχαία Ελλάδα στην ιστορική μας εξέλιξη, και όχι επιχειρήματα συντηρητικά. Πέρα όμως από όλα αυτά, για μένα η Ελλάδα υπήρξε ένα ωραίο ταξίδι. Το πιο ωραίο ταξίδι». Καλύτερο βιβλίο του θεωρούσε το τελευταίο, την «Ατλαντίδα - μικρή ιστορία ενός πλατωνικού μύθου» (εκδ. Ολκός), όπου αποκρυπτογραφεί την πλατωνική επινόηση της χαμένης ηπείρου βλέποντας σ' αυτήν τον προάγγελο του εθνικοσοσιαλιστικού παραληρήματος. - Aριστοτελία Πελώνη


Ελευθεροτυπία - ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 27/1/2006:

Πάθος για την αρχαία Ελλάδα

Ιστορικός ειδικευμένος στην αρχαία Ελλάδα και διανοούμενος στρατευμένος στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ γεννήθηκε το 1930 και στα εννιά του χρόνια είδε να ξεσπά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Μόλις δύο χρόνια αργότερα, όταν απαγορεύτηκε στον πατέρα του να ασκεί το δικηγορικό του επάγγελμα, ο μικρός Πιερ συνειδητοποίησε ότι είναι Εβραίος. Η μόνη θρησκεία που ασκούσαμε στην οικογένειά μου, η οποία ανήκε μεν στην εβραϊκή κοινότητα αλλά ήταν κοσμική και δημοκρατική, ήταν εκείνη της κουλτούρας. Ακόμη και σήμερα, για τον Βιντάλ- Νακέ, αποστολή του Εβραίου στον κόσμο είναι η διασπορά και όχι ο σιωνισμός. Ο Εβραίος είναι μια φωνή που καλεί να αντικρίσουμε τον κόσμο κατάματα, χωρίς ψευδαισθήσεις. Το να είσαι Εβραίος είναι σαν μια μύγα που τριβελίζει, ένα κουνούπι που τσιμπάει.

Είναι μόλις 14 ετών όταν οι γονείς του συλλαμβάνονται στη Μασσαλία το Μάιο του 1944, εκτοπίζονται και δολοφονούνται από τους ναζί. Τα άγρια βασανιστήρια που υπέστη ο πατέρας του από την Γκεστάπο, τον κάνουν αργότερα να εξεγερθεί ενάντια στα βασανιστήρια των Αλγερινών εν ονόματι του γαλλικού κράτους. Η ιδέα ότι τα ίδια βασανιστήρια που υπέστη ο πατέρας μου μπορεί να γίνονται στην Ινδοκίνα, τη Μαδαγασκάρη ή την Αλγερία, με τρομοκρατούσε. Η πράξη μου δεν είχε άλλο κίνητρο παρά αυτή την απόλυτη φρίκη. Κατά μία έννοια επρόκειτο για εκδήλωση πατριωτισμού. Το 1958 υπογράφει το Μανιφέστο των 121, έκκληση ανυπακοής στον πόλεμο της Αλγερίας, και γράφει το πρώτο του βιβλίο «Η υπόθεση Οντέν», βασισμένο στην περίπτωση του Μορίς Οντέν, ενός νεαρού κομμουνιστή καθηγητή Μαθηματικών στο Αλγέρι, ο οποίος είχε απαχθεί από Γάλλους αλεξιπτωτιστές, βασανιστεί και στραγγαλιστεί. Ολη μου η ζωή σημαδεύτηκε από την αφήγηση του πατέρα μου για την υπόθεση Ντρέιφους, όταν ήμουν μόλις δέκα ετών. Μέσα απ' αυτή την υπόθεση διαμορφώθηκα, όχι μόνο πολιτικά, αλλά ηθικά και ιστορικά. Το βιβλίο αυτό θα του κοστίσει τη θέση του στην εκπαίδευση, αλλά θα τον κάνει διάσημο ως μαχητή για τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Εκτοτε, ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ θα συμμετάσχει σε όλους τους αγώνες για δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια: από τον πόλεμο του Βιετνάμ ώς τον πόλεμο του Ιράκ, δεν θα παύει να στηλιτεύει την αυθαιρεσία των μεγάλων δυνάμεων -και στο εσωτερικό της χώρας του να καταγγέλλει τον ιστορικό αναθεωρητισμό, να στρατεύεται στην υπόθεση της αλήθειας.

Ηδη από το Λύκειο, ο νεαρός Πιερ υπήρξε παθιασμένος αναγνώστης των ελληνικών τραγωδιών και από το 1955 αφιερώνεται στη μελέτη της αρχαίας Ελλάδας από όλες τις πλευρές, πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική. Επιστήμονας με διεθνές κύρος, ο Βιντάλ Νακέ διατελεί μεταξύ 1969 και 1990 διευθυντής στην Ανώτατη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών και παράλληλα διευθύνει το εργαστήριο του Κέντρου Louis Gernet, που ασχολείται με τη συγκριτική έρευνα των αρχαίων κοινωνιών.

Ιστορικός παθιασμένος με τη λογοτεχνία, συνδέεται με τη σχολή της μικρο-ιστορίας που θεμελίωσαν στην Ιταλία οι Κάρλο Γκίνσμπουργκ και Τζοβάνι Λέβι. Θεωρώντας δασκάλους του τους ιστορικούς Ανρί-Ιρενέ Μαρού και Μαρκ Μπλοκ και συντρόφους του εν όπλοις τους αρχαιογνώστες Ζαν-Πιερ Βερνάν, Μόουζες Φίνλεϊ και Αρνάλντο Μομιλιάνο, θα γράψει, από κοινού με τον Βερνάν, το δίτομο έργο «Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα» και θα συνοψίσει τις απόψεις του στο βιβλίο του «Ο μαύρος κυνηγός». Θα μελετήσει σε βάθος τον εβραϊσμό και το Ολοκαύτωμα και θα δημοσιεύσει το έργο «Εβραίοι, η μνήμη και το παρόν» (1991). Πολέμιος του ισραηλινού εθνικισμού, με εμφανώς φιλοπαλαιστινιακές θέσεις, θα συμμετάσχει, τον Ιούλιο του 2003, στην εκστρατεία «Μια άλλη εβραϊκή φωνή», που συγκεντρώνει προσωπικότητες εβραϊκής καταγωγής αλληλέγγυες με τον παλαιστινιακό λαό. Ο Βιντάλ-Νακέ εκτιμά ότι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός εκμεταλλεύεται τη δικαιολογημένη ευαισθησία των Εβραίων πολιτών στο ισραηλινό ζήτημα για να μεταστρέψει τις αξίες τους σε εθνικιστική ιδεολογία και αντι-αραβικό ρατσισμό. Την εποχή της μεγάλης κρίσης στα Βαλκάνια, εξάλλου, ο ιστορικός θα ταχθεί εναντίον της ΝΑΤΟϊκής επίθεσης, διατηρώντας ωστόσο τις αποστάσεις του από τη σερβική προπαγάνδα. Πρώτα απ' όλα θεωρώ τον Μιλόσεβιτς εγκληματία και πιστεύω ότι έχει τεράστια ευθύνη για τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Πιστεύω επίσης ότι οι Αλβανοί του Κοσόβου έχουν τους λόγους τους που εξεγείρονται. Αλλά αυτό δικαιολογεί τον πόλεμο; Σε καμία περίπτωση. Γιατί αυτός ο πόλεμος δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να προσθέτει πόλεμο στον πόλεμο.


= = =

Ελευθεροτυπία - ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/01/2006
Από συνέντευξη που έδωσε το 2001 στους Isabelle Saint-Saens και Philippe Mangeot
μτφ: Kατερίνα Σχινά


-Σε όλο το έργο σας παρατηρούμε έναν στοχασμό πάνω στο μύθο. Μύθος, για σας, μπορεί να είναι αυτό που καλύπτει το πραγματικό και αποτελεί εμπόδιο στην κατανόησή του (οι «επίσημες αλήθειες»), αλλά μπορεί να είναι επίσης και αυτό που επιτρέπει να διεισδύσουμε στο πραγματικό (η αρχαία ελληνική τραγωδία) ή ακόμη αυτό που επιτρέπει να επενεργήσουμε στο πραγματικό (έχετε τονίσει την πραγματιστική διάσταση της μυθοπλασίας, τη συμβολική της αποτελεσματικότητα). Πώς συντίθενται αυτές οι τρεις διαστάσεις;
«Όλο μου το έργο ως ιστορικού της αρχαιότητας δεν συνίσταται παρά στη μελέτη του φανταστικού ως μέρους του πραγματικού, και αυτό από το πρώτο μου βιβλίο "Κλεισθένης ο Αθηναίος" (όπου, μαζί με τον Pierre Leveque, μελέτησα τις αφηρημένες έννοιες του χώρου και του χρόνου), μέχρι το έργο μου πάνω στον τραγικό άνθρωπο: είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή σαν να είναι ο απολογητής της Συνέλευσης των Αθηναίων.
Κατά μία έννοια υπάρχει ένα είδος απόκλισης ανάμεσα στη δραστηριότητά μου ως σύγχρονου ιστορικού, που έχει αφιερωθεί στο να καταδείξει τα σφάλματα του παρόντος, και τη δραστηριότητά μου ως ιστορικού της αρχαιότητας, στο πλαίσιο της οποίας είμαι σχεδόν απόλυτα αφοσιωμένος στην ανασύνθεση των μύθων. Ο σύνδεσμος ανάμεσα στις δύο αυτές δραστηριότητες είναι ο μύθος: από τη μία, τον διερευνώ στις σχέσεις του με την αλήθεια, από την άλλη, τον μελετώ στη δομή του. Είναι ίσως τεχνητή αυτή η διάκριση, αλλά δεν το νομίζω».


-Αυτή η διάκριση αντιστοιχεί αυστηρά στο μοίρασμα της δουλειάς σας ανάμεσα στην αρχαιότητα και τη σύγχρονη Ιστορία;
«Όχι εντελώς, γιατί μου έχει συμβεί, στις έρευνες μου για την αρχαιότητα, να προσπαθώ να επιλύσω προβλήματα που έχουν σχέση με γεγονότα. Στη δουλειά μου υπάρχει μια πλευρά διαστολής και μια πλευρά συστολής. Διαστολή είναι η διάκριση ανάμεσα στις μεθόδους που χρησιμοποιώ για την αρχαιότητα και εκείνες που χρησιμοποιώ για το σύγχρονο κόσμο. Συστολή είναι η τάση μου, σε ένα μέρος των έργων μου, να αποκαθιστώ την ενότητά μου. Είναι η περίπτωση, κατά έναν τρόπο, του βιβλίου μου "Φλάβιος Ιώσηπος ή η καλή χρήση της προδοσίας", όπου εκφράζω το ιουδαϊκό εγώ μου, προδότη όλων των αληθειών του κράτους, συμπεριλαμβανομένων, όπως εξυπακούεται, και των αληθειών του κράτους του Ισραήλ.
Ωστόσο, μου έχει επίσης συμβεί να παράγω στο σύγχρονο χώρο αναλύσεις του ίδιου τύπου με εκείνες της τραγωδίας. Στον πρόλογο του "Ημερολογίου της σπουδαστικής κομμούνας", όπου μαζί με τον Alain Schnapp παρουσιάσαμε, το 1969, 362 κείμενα παραχθέντα μεταξύ του Νοεμβρίου του 1967 και του Ιουνίου του 1968, διασκέδασα πολύ φτιάχνοντας ένα διπολικό σχήμα, προκειμένου να μελετήσω τις αντιφάσεις της εξέγερσης του Μάη του '68».

-Γράφετε στα Απομνημονεύματά σας: «Μεγάλο μέρος της εργασίας μου συνίσταται στη σκέψη πάνω στις σχέσεις μεταξύ μνήμης και Ιστορίας. Διαβάζοντάς σας, έχουμε την εντύπωση ότι μνήμη και ιστορία υπακούουν σε διαφορετικούς κανόνες. Από την πλευρά της μνήμης, μια επιθυμία πίστης στο παρελθόν' από την πλευρά της Ιστορίας, μια συνθηκολόγηση της αλήθειας. Πώς διαπλέκονται αυτές οι δύο διαστάσεις όταν αντικείμενο είναι η αναπαράσταση του παρελθόντος;
«Κάθε ιστορικός ξέρει ότι η μνήμη κάνει σφάλματα, ότι είναι επιλεκτική. Νόμιζα ότι είχα μια πολύ συγκεκριμένη ανάμνηση ενός γεγονότος που είχα ζήσει το καλοκαίρι του 1944. Η αδελφή μου μού έβαλε στα χέρια μια εφημερίδα που κρατούσε από εκείνη την εποχή, ένα εντελώς αδιάβλητο ντοκουμέντο, και αυτό τροποποίησε εντελώς το χρονολογικό μου σχήμα.
Ο Marc Bloch έχει δώσει άφθονα παραδείγματα της σύγκρουσης ανάμεσα στη μνήμη και τα γεγονότα. Μπορούμε επίσης να σκεφτούμε εκείνη τη διάσημη παράγραφο από τις "Αναμνήσεις πέραν του τάφου", όπου ο Σατομπριάν, αφηγούμενος ένα ταξίδι του με πλοίο, αναφέρει ότι έγινε μούσκεμα από μια καταιγίδα, ενώ στο ημερολόγιο καταστρώματος σημειώνεται ότι τη συγκεκριμένη ημέρα ο καιρός ήταν ηλιόλουστος. Το ενδιαφέρον εδώ δεν είναι η αντίθεση ανάμεσα στη μνήμη και την αλήθεια, είναι το γεγονός ότι η μνήμη έχει κατασκευάσει μια καταιγίδα. Πρέπει, λοιπόν, συνεχώς να διερωτώμαστε πώς μπορεί να κάνει λάθος η μνήμη και πώς ανασυνθέτει τα γεγονότα. Πολλά από τα έργα μου διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο η ιστορική μνήμη μπορεί να ενσωματωθεί στο έργο του ιστορικού, τον τρόπο με το οποίο ένα μνημονικό ίχνος μπορεί να εκληφθεί σαν ιστορικό δεδομένο.
[...]
-Εχετε γράψει: «Χωρίς λήθη, δεν είναι δυνατή η μνήμη. Κάθε ανάμνηση είναι επιλογή, αποσπασμένη από ένα πλαίσιο λήθης. Λήθη και μνήμη είναι εξίσου αναγκαίες. Η λήθη μπορεί να είναι και αρετή». Ωστόσο, ως ιστορικός αντιμάχεστε συστηματικά τους κινδύνους της λήθης.
«Η Νικόλ Λορό μιλάει θαυμάσια για τη λειτουργία και τη σημασία της λήθης, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του Φρυνίχου. Οταν παίχτηκε στην Αθήνα η τραγωδία του "Μηλίτου άλωσις", με θέμα την κατάληψη και την καταστροφή της Μηλίτου από τους Πέρσες, οι θεατές συγκινήθηκαν υπέρμετρα (ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι το ολόκληρο το ακροατήριο ξέσπασε σε λυγμούς). Αποτέλεσμα ήταν το έργο να απαγορευθεί και ο δημιουργός του να καταδικαστεί σε πρόστιμο χιλίων δραχμών.
Οι λέξεις αμνηστία και αμνησία έχουν κοινή ρίζα' καμία κοινωνία δεν μπορεί να λειτουργήσει με τη μνήμη πάντα εν δράσει. Γι' αυτό και δεν αγαπώ πολύ τις εκκλήσεις για επαγρύπνηση. Υπάρχει μια νουβέλα του Μπόρχες με τίτλο "Φούνες ο μνήμων", που μας υπενθυμίζει: αν κανείς τα θυμάται όλα, δεν θυμάται τίποτα. Εξάλλου, η επιταγή "Θυμήσου" μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει εμπόδιο στην ιστορία.
Ωστόσο, πλάι σ' αυτή τη φυσική λήθη, υπάρχει επίσης και η διαστροφή της. Το είδαμε αυτό να συμβαίνει με τα βασανιστήρια στην Αλγερία. Το 1962, στη Γαλλία, έλαβε χώρα μια κάθαρση που υπήρξε καταστροφική: έκτοτε δεν μιλούσαμε παρά για μερικές σποραδικές βιαιοπραγίες από την πλευρά κάποιων νεαρών αλεξιπτωτιστών και μόνο. Αν ξαναμιλάμε σήμερα για τα βασανιστήρια, είναι ακριβώς γιατί δεν περάσαμε τη διαδικασία του πένθους».

-Αραγε η απουσία της διαδικασίας του πένθους προκαλεί όλη αυτή τη συζήτηση περί μεταμέλειας, μια συζήτηση που παραβλέπει το γεγονός ότι τα βασανιστήρια αποτελούσαν βασικό συστατικό της αποικιοκρατίας;
«Ασφαλώς. Είναι το πρόβλημα της επανεμφάνισης της αλήθειας, όταν αυτή έχει επιμελημένα σβηστεί. Μπορούμε να παρατηρήσουμε το ίδιο φαινόμενο σε σχέση με το Ολοκαύτωμα. Δεν πενθήσαμε το 1945' ήταν αδύνατο να αρχίσει τότε η διαδικασία. Ακριβώς μετά τον πόλεμο, η αντίδραση του μεγαλύτερου μέρους των εβραϊκών οικογενειών, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου, ήταν να πούμε: "Είμαστε Γάλλοι όπως και οι άλλοι, αυτό που μας συνέβη είναι το ίδιο με όσα συνέβησαν σε όσους αντιστάθηκαν στους Γερμανούς". Δεν ήταν διόλου αλήθεια αυτό, αλλά ήταν λογικό να συμβεί: επανενσωματωνόμαστε στην εθνική κοινότητα και δεν θέλαμε να διαχωριστούμε υποστηρίζοντας ότι οι δικές μας οδύνες ήταν μεγαλύτερες από εκείνες των άλλων. Σε ό, τι με αφορά, έπρεπε να περιμένω τη δεκαετία του '60 και δημοσιεύσεις όπως η "Τρεμπλίνκα" του Jean-Francois Steiner ή "Η νύχτα" του Elie Wiesel, που με συγκλόνισε, για να αρχίσω να γράφω πάνω σε εβραϊκά θέματα. Αυτή η λήθη δεν είναι χωρίς επιπτώσεις: έφερε την υπερβολή στην επιστροφή του ζητήματος του Ολοκαυτώματος, από τις αρχές της δεκαετίας του '60 και εντεύθεν».

-Μια και αναφερθήκατε προηγουμένως στον Σατομπριάν, συμμερίζεστε τον ορισμό του για τον ιστορικό ως «εκδικητή των λαών»;
«Την αποστροφή του Σατομπριάν τη θεωρώ μία από τις δύο πηγές, μαζί με την αφήγηση της υπόθεσης Ντρέιφους από τον πατέρα μου, της κλίσης μου προς την ιστορία, ωστόσο σήμερα τη θεωρώ αρκετά μεγαλομανή και δεν τη συμμερίζομαι. Εξάλλου, όταν διαβάζω σήμερα τον Ζορές, τον οποίο θαυμάζω υπέρμετρα, βλέπω καθαρά ότι αυτό που δεν πηγαίνει καλά μαζί του είναι ο αχαλίνωτος οπτιμισμός του, η "ουγκοϊκή" πλευρά του, "η ελευθερία μέσα στο φως"».
[...]
-Ποια είναι η σχέση σας με τους αρχαίους ιστορικούς;
«Δεν μπορώ να πω ότι αισθάνομαι ιδιαίτερη συμπάθεια για τον Θουκυδίδη. Είναι ένα είδος ιδιοφυούς αντιδραστικού. Ασφαλώς δεν πειράζει, γιατί εκείνος επινόησε ό,τι σήμερα ονομάζουμε πολιτική Ιστορία. Κατά μία έννοια έχει κάτι κοινό με τον Τοκβίλ.
Ας πάρουμε, επίσης, τον Πλάτωνα: από όλους τους φιλοσόφους, το δικό του έργο γνωρίζω καλύτερα, εκείνον θαυμάζω περισσότερο, αλλά και εκείνος μου είναι πιο ξένος. Μέσα απ' αυτό το παράδοξο, εξάλλου, μπήκα στην ιστορία: έβρισκα δελεαστικό το γεγονός ότι η αρχαιοελληνική ιστοριογραφία δεχόταν επίθεση από τον άνθρωπο που ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός της. Οσο περισσότερο διαβάζω τον Πλάτωνα τόσο περισσότερο πείθομαι ότι οι κύριοι ή μάλλον οι αποκλειστικοί του αντίπαλοι ήταν οι ιστορικοί -ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης. Οταν ο Πλάτων θέλει να κάνει ψευδο-ιστορία, απλώς μιμείται τον Ηρόδοτο.
Ο Πλάτων ήθελε να αντικαταστήσει την πιστή στα γεγονότα Ιστορία με μια Ιστορία πιστή στη σκέψη του. Διακρίνουμε σ' αυτόν μια ολοκληρωτική τάση. Εξού και η αποσιώπηση της Σαλαμίνας στην αφήγησή του για το δεύτερο μηδικό πόλεμο• είναι εντυπωσιακή. Υπάρχει στον Πλάτωνα ένας σταλινικός που εξαφανίζει διά της σιωπής. Αυτό ακριβώς έλεγε και ο Πόπερ. Εγώ δεν θα πήγαινα τόσο μακριά, θα έδειχνα ότι στον Πλάτωνα υπάρχει επίσης μια ιδέα του Καλού. Αλλά η αποσιώπηση της Σαλαμίνας, αυτή δεν θα μπορούσε να μη θέτει ένα ερώτημα!»

-Στα περισσότερα έργα σας πάνω στην αρχαιότητα επιμένετε να μελετάτε ό,τι αποκαλούμε σήμερα μειονότητες. Είναι σαν να ασχολείστε με τις περιθωριοποιημένες ή καταπιεσμένες από την κυρίαρχη κουλτούρα ομάδες, περισσότερο από συμπάθεια, παρά γιατί έχουν επιστημονικό ενδιαφέρον.
«Η μελέτη των μειονοτήτων και του περιθωρίου -των γυναικών, των δούλων, των μετοίκων, των παιδιών, των ξένων- είναι για μένα ένα μέσο προκειμένου να φτάσω στο κέντρο. Υπάρχει εδώ μια μέθοδος την οποία θα μπορούσα να περιγράψω με δύο ουσιώδεις λέξεις: ποικιλία και παρακαμπτήριος. Η λέξη ποικιλία, στα νέα ελληνικά, σημαίνει ταυτόχρονα και την πολυμορφία και μια πιατέλα με ορεκτικά. Αυτή είναι η δημοκρατία σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ο οποίος απεχθάνεται την ποικιλία. Παρακαμπτήριος, είναι μια πλατωνική έννοια -η φιλοσοφία είναι μια μεγάλη παρακαμπτήριος, ένα κλωθογύρισμα. Για μένα αυτή η λέξη έχει μια πολύ συγκεκριμένη διάσταση: αν πάω από εδώ μέχρι τη γωνία, έχω την τάση να λοξοδρομήσω, να πάρω μια παρακαμπτήριο οδό, γι' αυτό και καμιά φορά χάνομαι. Και στη δουλειά μου λοξοδρομώ συχνά, γιατί εκτιμώ ότι πρέπει πάντοτε να αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα από μια αναπάντεχη γωνία».

-Στο βιβλίο σας «Πέρα από την αρχαία ελληνική δημοκρατία» γράφετε: «ο ρόλος που ανέκαθεν είχε επωμισθεί ο ιστορικός είναι ο ρόλος του προδότη». Ο αναγνώστης του «Μαύρου κυνηγού» ενδεχομένως εντυπωσιάζεται από τη σύμπτωση του λεξιλογίου που χρησιμοποιείτε για να χαρακτηρίσετε τον έφηβο: πανουργία, προδοσία. Πορτρέτο του ιστορικού ως εφήβου;
«Βεβαίως, είμαι πεπεισμένος ότι στην Ιστορία υπάρχει αυτή η διάσταση της διάβασης, της μύησης• εξάλλου, ποιος είναι ο ορισμός της Ιστορίας; Ενας διάλογος ανάμεσα σ' αυτά που δεν υπάρχουν πια και σ' αυτά που υπάρχουν. Οσο για την προδοσία, πράγματι πιστεύω ότι η Ιστορία κλίνει προς την προδοσία, με την έννοια ότι ο ιστορικός δεν ικανοποιείται ποτέ με τις υπάρχουσες, περίκλειστες βεβαιότητες».


Εξώφυλλα βιβλίων: protoporia gr, amazon.com
Φωτογραφίες Pierre Vidal: histoire.fr, afrik.com
Φωτογραφίες από τον Λίβανο: http://mavrosgatos.blogspot.com/