____________ ____________ ταξιδεύοντας: Απριλίου 2012

ταξιδεύοντας

Δευτέρα 9 Απριλίου 2012

117 ~ με τον Έντουαρντ Ληρ στην Κέρκυρα



Edward Lear (1812–1888)
"έχω την εντύπωση πως εδώ
ξανανιώνω ένα χρόνο την ώρα"



«…Τη Δευτέρα το βράδυ ξαφνικά γαλήνεψε ανάμεσα στα Ιόνια Νησιά, & είχαμε ένα εκπληκτικό βράδυ – με πανσέληνο. Η Κεφαλονιά και η Ζάκυνθος είναι γοητευτικές... Το επόμενο πρωί, 18… φτάσαμε στην Ιθάκη, το νησί του Οδυσσέα, & αργότερα στην Αγία Μαύρα όπου η Σαπφώ έπεσε στη θάλασσα. Γύρω στις 3 σήμερα το πρωί (19) αγκυροβολήσαμε στον όμορφο παράδεισο… της Κέρκυρας & ναʼμαι… κοιτάζοντας έξω την πιο ήρεμη από τις θάλασσες, με τις κορυφογραμμές των κατάφυτων με κυπαρίσσια λόφων & διάσπαρτων με εξοχικές κατοικίες ως τη θάλασσα …εδώ υπάρχει η πιο όμορφη πλατεία του κόσμου…και…το μεγαλόπρεπο Ανάκτορο…»


Edward Lear: Η Κέρκυρα και τα αλβανικά βουνά

«Γύρω στις τρεις το πρωί αγκυροβολήσαμε στον πανέμορφο παράδεισο του κερκυραϊκού κόλπου• & να 'μαι λοιπόν.
. . . . . .
Τριγυρνούσα ολόκληρο το απόγευμα & δεν έχω δει τίποτα ωραιότερο απ' αυτές τις θέες... Η πυκνότατη βλάστηση, οι ωραίες ελιές, τα κυπαρίσσια, οι αμυγδαλιές & οι πορτοκαλιές συνθέτουν ένα καταπράσινο τοπίο, όσο για τα αλβανικά βουνά, είναι εξαίσια. Όλα τα χωριά φαίνονται καθαρά & κάτασπρα, με φοίνικες να δεσπόζουν εδώ & εκεί... Μακάρι να μπορούσα να σου δώσω μια ιδέα της ομορφιάς αυτού του νησιού - είναι πραγματικός παράδεισος.»

μετάφραση: Χρύσα Τσαλικίδου
από το βιβλίο
Έντμουντ Κίλι: Αναπλάθοντας τον Παράδεισο
εκδ. Εξάντας 1999


Edward Lear: Η θέα από τον δρόμο για την Μπενίτσα

= = = = =

Ο Έντουαρντ Ληρ, Άγγλος ζωγράφος, συγγραφέας και ποιητής, αντικρίζει, για πρώτη φορά, τα νησιά του Ιονίου στις 17 Απριλίου του 1848 και δύο μέρες αργότερα αποβιβάζεται στην Κέρκυρα, το νησί που τον γοήτευσε, και στο οποίο συχνά επέστρεφε και έμενε για μεγάλα χρονικά διαστήματα μέχρι το 1864 (χρονολογία ενσωμάτωσης των Επτανήσων στην Ελλάδα) που εγκατέλειψε τα σχέδιά του για οριστική διαμονή. Έκτοτε, και μέχρι το 1885 , οι επισκέψεις του στην Κέρκυρα ήταν σύντομες - (χρονολόγιο: εδώ).

Η Κέρκυρα, που τότε βρισκόταν υπό αγγλική κατοχή, δεν ήταν ο μόνος ελληνικός τόπος που γνώρισε ο Έντουαρντ Ληρ. Περιηγείται την Πελοπόννησο, τη Στερεά, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο, τον Άθω, την Κρήτη, αποτυπώνοντας το ελληνικό τοπίο στους πίνακές του και γράφοντας τα ξακουστά του
λίμερικς.

O Νίκος Σταμπάκης στο βιβλίο του, Edward Lear, "Τα γραπτά της ανοησίας" (εκδ. Φαρφουλάς, 2007) ξεκινά με μια Μικρή εισαγωγή στον Lear-ισμό, και μεταξύ άλλων γράφει:

Ο Lear ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως επαγγελματίας ζωγράφος σε νεαρή ηλικία, με εικόνες ζώων και προπάντων πτηνών που φιλοτέχνησε για λογαριασμό της Ζωολογικής Εταιρείας. Περί το 1835 στράφηκε στην τοπιογραφία, στην οποία και οφείλει την καλλιτεχνική του φήμη μέχρι σήμερα — μολονότι οι μορφές υπαρκτών όσο και φανταστικών ζώων έμελλε να επανέλθουν αργότερα στις περίφημες καρικατούρες που κόσμησαν πολλά από τα nonsense κείμενά του.

Άρχισε να δημοσιεύει βιβλία με τοπιογραφίες του ήδη από το 1849, και με αυτήν του την ιδιότητα ταξείδεψε ευρύτατα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Διέμεινε για αρκετά χρόνια στην Ελλάδα, ιδίως στην Κέρκυρα, όπου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της τριετίας 1856-8 και κατόπιν της διετίας 1862-3, παρήγαγε δε μεγάλη σειρά από κλασικές σήμερα απεικονίσεις του Ιονίου και άλλων περιοχών της χώρας. Εκεί εξ άλλου γνώρισε τον Γιώργη Κόκκαλη, που θα παρέμενε πιστός του υπηρέτης μέχρι το θάνατο του το 1883, οπότε ο γιος του τον διαδέχθηκε στα καθήκοντα του. Οι επιστολές του Lear από την Ελλάδα φανερώνουν μιαν ειρωνική αποστασιοποίηση, τόσο απέναντι στις αντιλήψεις των συμπατριωτών του για τους «υπανάπτυκτους» ιθαγενείς, όσο και απέναντι σε ορισμένα εντόπια ήθη και έθιμα (λ.χ. την απαγόρευση της παρουσίας γυναικών στο όρος Άθως).

Η ιδιοσυγκρασία του Lear φαίνεται σύμφυτη με την τροπή που θα πάρει το συγγραφικό του έργο: αν και ζει για πολύ καιρό μακριά από την πατρίδα του, θα γίνει ένας από τους μεγάλους «Άγγλους εκκεντρικούς», αδυνατώντας να προσαρμοσθεί απόλυτα σε οποιοδήποτε περιβάλλον: ένας μοναχικός, παρά τον μεγάλο αριθμό φίλων και αλληλογράφων που διέθετε στους χώρους του πνεύματος και της πολιτικής (ο πλέον επιφανής Άγγλος ποιητής της βικτοριανής περιόδου Alfred, Lord Tennyson, συγκαταλεγόταν στις στενές του γνωριμίες, και η ίδια η βασίλισσα Βικτόρια υπήρξε μαθήτρια του στη ζωγραφική για μικρό διάστημα). Διάφορες εικασίες για πιθανή λανθάνουσα ομοφυλοφιλία που συνέτεινε ίσως σε μια γενικότερη αδυναμία προσαρμογής στον «κόσμο των ενηλίκων» της εποχής του δεν έχουν μπορέσει ποτέ να πιστοποιηθούν.

Πάντως, ο Lear (ακριβώς όπως και ο Carroll, δυο σχεδόν δεκαετίες αργότερα) πρωτοεμφανίζεται ως συγγραφέας με κείμενα στα οποία το φαντασιακό του δυναμικό ενεργοποιήθηκε προς τέρψιν των παιδιών κάποιων φίλων του: επρόκειτο για μια σειρά από limericks, πεντάστιχα ποιήματα με καθιερωμένο μέτρο όπου η λιτότητα και περιεκτικότητα της φόρμας έρχονταν σε ζωηρή αντίθεση με το εξωφρενικό ή α-νόητο περιεχόμενο — γνωστότατη μέχρι σήμερα παραλλαγή του είδους είναι τα «πρόστυχα» (dirty) limericks, με σεξουαλική θεματολογία. Η πρώτη συλλογή Lear-ικών limericks (υπό τον εμβληματικό τίτλο Book of Nonsense) δημοσιεύθηκε το 1846 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία, όπως και αυτή που ακολούθησε.

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ωστόσο, ο Lear ανέπτυξε και άλλες φόρμες: εκτενή αφηγηματικά ποιήματα και πεζά, nonsense συνταγές, αλφάβητα και φυτολόγια, περιγραφές των έργων και ημερών φανταστικών πλασμάτων, όπου το ακραίο χιούμορ διαπνέεται συχνά από μιαν υποβόσκουσα μελαγχολία — και ενίοτε γίνεται εντελώς μαύρο. Κάποια από τα ποιήματα του Lear (όπως το "Τhε Owl and the Pussycat" ή το "The Dong with the Luminous Nose:) συγκαταλέγονται μεταξύ των γνωστότερων της αγγλικής γλώσσας μέσα στις ίδιες τις αγγλόφωνες χώρες — η στερεοτυπική τους καταχώρηση ωστόσο στην «παιδική» λογοτεχνία έχει αποβεί σε βάρος της διεθνούς τους αναγνώρισης.

Η Γλαυξ κι η Ψιψίνα

Η Γλαυξ κι η Ψιψίνα στη θάλασσα παν
Με μια ωραία βάρκα πρασινωπή,
Πήραν ζάχαρη χύμα, και άφθονο χρήμα
Τυλιγμένο σε μια επιταγή.
Η Γλαυξ ατενίζει τ' αστέρια ψηλά,
Και με μια κιθαρίτσα λαλεί,
«Γλυκειά μου Ψιψίνα! Ψιψίνα γλυκειά!
»Τι ωραία Ψιψίνα είσ' εσύ,
»Εσύ,
»Εσύ,
»Τι ωραία Ψιψίνα είσ' εσύ!»


Η Ψιψίνα είπε, «Ω, ευγενές μου πτηνό,
»Με τι εξαίσια χάρη λαλείς!
»Πάμε να παντρευτούμε! Άλλο πια δε βαστούμε!
»Ομως πρέπει μια βέρα να βρεις!»
Τα πελάγη δάμασαν, και στο τέλος πια φτάσαν
Στων ψηλών Μπογκοδέντρων τη γη,
Και κοιτώντας τριγύρω είδαν λέει ένα Χοίρο,
Με μια βέρα στο ρύγχος χρυσή,
Χρυσή,
Χρυσή,
Με μια βέρα στο ρύγχος χρυσή.

Τη ζητάν, τους τη δίνει, για ένα μόνο σελίνι.
Στεφανώθηκαν έτσι κι οι δυο,
Με την ίδια αυτή βέρα, την επόμενη μέρα,
Απ' το Γάλο που ζει στο βουνό.
Δειπνήσανε μόνοι, με κύμα και κυδώνι,
Που τα φάγαν με κουτάλι ρουβλύ•
Και κατόπιν οι δυο τους χόρεψαν το χορό τους,
Πάνω στη φεγγαρόλουστη αχτή,
Αχτή,
Αχτή,
Πάνω στη φεγγαρόλουστη αχτή.

μετάφραση: Νίκος Σταμπάκης
από το βιβλίο Edward Lear, Τα γραπτά της ανοησίας
εκδ. Φαρφουλάς, 2007

= = = = =

Το σύντομο βιογραφικό του Edward Lear είναι από την Βιβλιονέτ:

Γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1812 και πέθανε στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας το 1888. Η καταγωγή του ήταν από τη Δανία. Παρά το ότι, στα 19 του χρόνια, ως υπάλληλος της Ζωολογικής Εταιρείας του Λονδίνου, φιλοτέχνησε ένα από τα πρώτα βιβλία με εικόνες που εκδόθηκαν για πουλιά και ζώα ("The Family of the Psittacidae", 1832), ο Ληρ έγινε περισσότερο γνωστός για τα εικονογραφημένα βιβλία του με χιουμοριστικά ποιήματα και ιστορίες (limerics), μεταξύ των οποίων τα: "A Book of Nonsense" (1846), "Nonsense Songs" (1871), "Laughable Lyrics" (1877), κ.ά. Μετά το 1840 ο Ληρ αφιέρωσε αρκετό χρόνο στην τοπιογραφία, ταξιδεύοντας σε χώρες της Μεσογείου και δημοσιεύοντας κατά διαστήματα εικονογραφημένα βιβλία με τις εντυπώσεις των ταξιδιών του. Το πρώτο βιβλίο αυτής της σειράς ήταν αφιερωμένο στη Ρώμη και τα περίχωρά της, και ακολούθησαν πορτρέτα της Ελλάδας, της Αλβανίας και των Ιονίων Νήσων. Σε ηλικία 52 ετών, το 1864, αποφασίζει για λόγους υγείας να επισκεφθεί την Κρήτη. Αποτέλεσμα αυτού του ταξιδιού είναι το περίφημο "Κρητικό ημερολόγιό" του ("The Cretan Journal").

= = = = =

O Έντμουντ Κίλι στο βιβλίο του "Aναπλάθοντας τον παράδεισο" (Inventing Paradise)- γράφει για τις δυσκολίες ένταξης του E.L. στον κύκλο των συμπατριωτών του που ζούσαν στην Κέρκυρα, για τα συναισθήματα μελαγχολίας και αποξένωσης που βίωνε και που τον οδηγούσαν ως την κατάθλιψη, και για την διέξοδο που έβρισκε στις εξοχές της Κέρκυρας:

Το γεγονός ότι ο Λιρ έμενε στην Κέρκυρα για παρατεταμένες περιόδους κατά τη δεκαετία 1856-1866 οφειλόταν στο ότι εκεί είχε βρει αρκετούς συμπατριώτες του, μέλη της βρετανικής κοινότητας, που στάθηκαν πάτρωνες της τέχνης του. Όμως ο Λιρ, ως αυτοδίδακτος καλλιτέχνης, που προτιμούσε να ταξιδεύει μόνος και να βλέπει τα πράγματα όπως ακριβώς ήταν, δεν μπορούσε να ενταχθεί ολοκληρωτικά σ' αυτό το κύκλωμα των Βρετανών αποικιοκρατών της ανώτερης τάξης (μολονότι αρεσκόταν κάπου-κάπου να περιγράφει τον εαυτό του ως «Εγγλέζο τζέντλεμαν»• όπως σχολιάζει ο Φίλιπ Σέραρντ στον πρόλογο του βιβλίου του Έντοναρντ Λιρ: Τα χρόνια της Κέρκυρας, αν υπήρχε κάτι που δεν έκανε ποτέ αυτή η κλειστή, σχεδόν αυτιστική κοινωνία, τούτο ήταν «να μειώσουν εαυτούς προσπαθώντας στο ελάχιστο να κατανοήσουν το λαό που "κηδεμόνευαν" ως αυτόκλητοι προστάτες• όπως πολύ εύστοχα το έθεσε ένας Βρετανός παρατηρητής της εποχής, "δεν υπήρχε καμία απολύτως συμπάθεια ανάμεσα στους Έλληνες και τους Βρετανούς: εκείνοι μας αντιμετωπίζουν με απόλυτη περιφρόνηση και εμείς τους βλέπουμε σαν όντα μία βαθμίδα ανώτερα από τα γαϊδούρια"». Ο Λιρ μπορεί να εξαρτιόταν απ' αυτή τη μικρή κοινωνία για τα προς το ζην, όμως είναι σαφές τόσο από τις επιστολές και τα ημερολόγια του όσο και από τους πίνακές του ότι ένιωθε ολοένα και πιο αποξενωμένος από τους συμπατριώτες του και την κοινωνική ζωή τους και αναζητούσε διέξοδο στην απεικόνιση της φυσικής ζωής, που ικανοποιούσε πολύ περισσότερο την ποιητική του ευαισθησία: τις κοιλάδες, τα βουνά, τις απόκρημνες ακτές του νησιού και τους ανθρώπους που το κατοικούσαν. Όποτε η κατάθλιψη του γινόταν ανυπόφορη, ένιωθε έντονη την ανάγκη να αποσυρθεί στην ύπαιθρο. Κατά τη δεύτερη πολύμηνη διαμονή του στην Κέρκυρα, από το χειμώνα του 1861 ως το τέλος της άνοιξης του 1862, ο Λιρ ξεκινάει με ευφορία: «Το νησί είναι ωραιότερο από ποτέ & δεν μπορώ να φανταστώ πιο παραμυθένια θέα ή τελειότερο ελληνικό τοπίο» - έτσι γράφει στην Έμιλι, σύζυγο του λόρδου Άλφρεντ Τένισον. Όμως, καθώς ο χειμώνας προχωράει, παρά το σκληρό του πρόγραμμα, που αρχίζει —όσο κι αν αυτό ξαφνιάζει— με τη μελέτη των νέων ελληνικών από τις πέντε ή έξι ως τις οχτώ το πρωί, τα ημερολόγια του φανερώνουν μία μελαγχολία που συνεχώς βαθαίνει. Η παραμονή των Χριστουγέννων είναι μία «στενάχωρη μέρα — αλλά και πότε δεν ένιωθα στεναχώρια το χειμώνα ή, εδώ που τα λέμε, σ' όποιον τόπο κατέληγα να εγκατασταθώ». Στα μέσα του Μάρτη η φασαρία των γειτόνων του -«στριγκή, στριγκή μουσική» και ένα σκυλί που συνέχεια γάβγιζε — κοντεύει να τον τρελάνει• σημειώνει στο ημερολόγιο του ότι «είναι βέβαιο πως αυτή η ζωή δεν αντέχεται». Αποτυπώνει την απελπισία του στο ανοησιολόγημα:

Ήταν ένας γέρος στης Κέρκυρας το νησί
που δεν ήξερε ποτέ με τι ν' ασχοληθεί•
κι έτρεχε όλη μέρα από δω και από κει
μέχρι που ο ήλιος τον έκανε σοκολατί
το σαστισμένο γέρο στης Κέρκυρας το νησί.

Όμως, όπως συνήθως, η μόνη αποτελεσματική λύση ήταν να καταφύγει στην ύπαιθρο και να ζωγραφίσει: ένα αλσύλλιο στην Ανάληψη, το χωριό Ποταμός με το άσπρο του καμπαναριό στο βάθος και δύο χωρικούς με ψάθινα καπέλα σε πρώτο πλάνο που γέρνουν σ' ένα πεζούλι της λοφοπλαγιάς, μα καλύτερα απ' όλα την Παλαιοκαστρίτσα στη δυτική άκρη του νησιού. Σ' αυτό το τοπίο έβρισκε την ποίηση και τη γαλήνη που του έφερναν άμεση ανακούφιση, όπως έγραφε στο φίλο του Τσίτσεστερ Φόρτεσκιου:


Edward Lear: Η Παλαιοκαστρίτσα

«Η ησυχία είναι απόλυτη, αν εξαιρέσουμε το βούισμα των μυριάδων κυμάτων 550 πόδια κάτω μου• όλα τους σκαν στούς πελώριους βράχους που ορθώνονται κατακόρυφα πάνω από τη θάλασσα: η οποία θάλασσα, απόλυτα ήρεμη και γαλάζια, εκτείνεται αδιάλειπτα προς τα δυτικά έως ότου φτάνει τον ουρανό, τον ανέφελο ουρανό, εκτός ίσως από ένα σύννεφο με λιλά μπορντούρα στον ορίζοντα... στ' αριστερά μου έχω έναν από τους πολλούς κόλπους στο χρώμα της ουράς του παγονιού όπου αντικατοπτρίζονται οι τεράστιοι κόκκινοι βράχοι, οι στεφανωμένοι με πουρναριές, μυρτιές και θυμαριές. Πάνω τους, όλο και πιο ψηλά, δεσπόζει ο τρανός βράχος του Σαν Άντζελο με τα ερείπια του παλιού κάστρου στην κορυφή του, 1.400 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Θαρρώ ότι τούτη η ζωή είναι εντελώς διαφορετική από την πυρετική, ενοχλητική ελαφρότητα της πόλης της Κέρκυρας και έχω την εντύπωση πως εδώ ξανανιώνω ένα χρόνο την ώρα».
(μτφ: Χρύσα Τσαλικίδου)




- Φωτογραφίες: nonsenselit.org, agni gr.
Πίνακες, εικόνες: myfavoritethings.freehostia.com,
arberiaonline.com, all-creatures.org, en.wahooart.com
- Εξώφυλλα βιβλίων: protoporia.gr, amazon.com,

Links:
- Για τον Ληρ

Μουσείο Ασιατικής Τέχνης, 25 Μαΐου – 31 Αυγούστου, 2012
Το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας συνεχίζει τη διεθνή
δραστηριότητά του με μια νέα έκθεση με θέμα: «ο Edward Lear
και τα Ιόνια νησιά» που το κοινό θα μπορεί να επισκεφθεί από
τις 25 Μαΐου μέχρι τις 31 Αυγούστου του 2012. Η έκθεση
πραγματοποιείται χάρη στην ευγενική χορηγία των ιδρυμάτων
Α.Γ. Λεβέντη, Μποδοσάκη και Ιωάννου Φ. Κωστoπούλου. Την
επιμέλεια της έκθεσης έχει αναλάβει η Δέσποινα Ζερνιώτη,
Διευθύντρια του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας.
Εγκαίνια: 25 Μαΐου 2012, 20:00

Ετικέτες ,